Samolot wielozadaniowy F-16 stanowi podstawowy system uzbrojenia sił powietrznych wielu krajów. Jego założenia projektowe, jak i doświadczenia z późniejszej eksploatacji spowodowały, że jest on podatny na wszelkiego rodzaju modernizacje w zakresie awioniki i wzmacniania struktury płatowca, które powodują, że pozostaje on wciąż wartościowym zasobem pod względem operacyjnym. Opracowane i oferowane pakiety modernizacyjne są dostępne zarówno starszych wersji „pre-block” eksploatowanych obecnie głównie w krajach EPAF^[i] i „post-block” u innych użytkowników, co sprawia, że samolot ten będzie jeszcze przez wiele lat obecny na niebie.

Aktualnie w Europie Środkowej i Wschodniej ten system uzbrojenia użytkują Polska i Rumunia, przygotowują się Słowacja i Bułgaria oraz oczywiście Ukraina. Podczas gdy Słowacja i Bułgaria zdecydowały się na zakup nowych samolotów (Block 70) początkowo w niewielkiej liczbie, to Rumunia postawiła na maszyny używanie poprzednio przez Portugalię i Norwegię. Polska na tym tle plasuje się jako użytkownik relatywnie nowych samolotów (15 – 17-letnie). Tym samym w najbliższych latach liczba samolotów w regionie, zgodnie ze stanem aktualnymi i deklaracjami wyniesie 185 (Polska – 48, Rumunia – 49, Bułgaria – 16, Słowacja – 14, Ukraina – 60). To znacząca flota, która – jak należy przypuszczać – będzie rosła, gdy pozostali użytkownicy F-16 w Europie (np. Belgia, Dania, Niderlandy) będą wycofywać swoje samoloty z rodzimych sił powietrznych, zastępując je innymi samolotami (głównie F-35). Wycofywane z tych krajów samoloty będą atrakcyjną ofertą dla krajów Europy Środkowej i Wschodniej ze względu na relacje ich kosztu nabycia do posiadanych możliwości operacyjnych i potencjału modernizacyjnego.

Potencjał rynkowy

Wyżej wskazana liczba samolotów nakazuje poważnie zastanowić się nad możliwościami ich utrzymania w służbie przez kolejne dziesięciolecia. Parafrazując słynne powiedzenie gen. Pershinga, piloci wygrywają walki powietrzne, ale to mechanicy i logistycy wygrywają wojny o panowanie w powietrzu[ii]. Kluczowe jest zatem posiadanie skutecznego zaplecza logistycznego zdolnego odtwarzać gotowość bojową, a w czasie pokoju utrzymywać zdatność samolotów F-16 i ich dostępność do szkolenia.

Wraz z pojawieniem się pierwszych samolotów F-16 w Europie na początku lat 80. ubiegłego stulecia, w krajach partnerstwa EPAF ustanowiono kompetencje dotyczące montażu tych samolotów oraz obsług wyższego rzędu (Depot). Centra serwisowe posiadały Niderlandy (Fokker), Dania (Aalborg Depot), Belgia (SABCA), Norwegia (Kjeller/Rygge Depot) oraz Portugalia (OGMA). W dalszej kolejności powstało depot w Grecji (HAI). Obecnie, realnymi zdolnościami kompleksowej obsługi samolotów F-16 poziomu Depot w oparciu o rodzime firmy dysponują Belgia i Norwegia. Przemysły obronne w obszarze lotnictwa taktycznego w krajach EPAF, które sukcesywnie będą pozbywały się samolotów F-16, siłą rzeczy będą reorientowały się na ustanawianie zdolności utrzymania zdatności floty samolotów wykorzystywanych przez ich kraje, a będzie to samolot F-35. Zatem w nieodległej przyszłości należy spodziewać się zanikających możliwości wykonywania obsług wyższego rzędu dla samolotów F-16 w regionie, co przy spodziewanym wzroście liczby samolotów stanie się dużym problem dla ich użytkowników. Symptomy tego zjawiska obserwujemy już dzisiaj w USA, gdzie brakuje wyspecjalizowanych ośrodków mogących usprawniać i modernizować samoloty F-16, przez co USAF poszukuje miejsc do ich serwisowania poza USA. Problem dotyczyć będzie też remontów silników rodziny F100, gdzie oprócz norwesko-belgijskiego PBEC^[iii] nie ma w Europie innego centrum serwisowego posiadającego kompetencje w tym zakresie.

W Europie mamy do czynienia z samolotami F-16 od początku lat 80. XX w., i to właśnie te samoloty w wersji Block 15/25 MLU są obecnie sprzedawane Rumunii oraz planowane do przekazania Ukrainie. Samoloty te przechodziły procedury przedłużania resursu płatowca w ramach programów Falcon UP/Falcon STAR oraz modernizacji i doposażenia awionicznego (MLU). W dalszym ciągu posiadają one znaczące zdolności operacyjne, jednak z biegiem czasu będą one musiały podlegać kolejnym programom przedłużania resursu i utrzymania zdolności bojowych z wykorzystaniem programów modernizacyjnych podobnych do obecnie istniejących pakietów dla nowszych wersji Block 40/50 np. SLEP^[iv] i „V-upgrade”.

Do przeprowadzania tego typu obsług niezbędne są kompetencje znacznie przekraczające zdolności jednostek wojskowych/baz lotniczych. Co do zasady prace te wykonywane są w wyspecjalizowanych centrach obsługowych, które – jak zaznaczono wcześniej – będą zanikały w krajach z największym doświadczeniem w obsłudze tych samolotów. Centra takie muszą dysponować infrastrukturą techniczną z dostępem do lotniska, wyposażeniem obsługowym, dokumentacją techniczną oraz przede wszystkim wyszkolonym i doświadczonym personelem technicznym w postaci inżynierów-technologów i mechaników lotniczych. Wszystko to na poziomie zapewniającym możliwości wykonywania obsług poziomu Depot, czyli najwyższego, jeżeli chodzi o podział obsług na samolocie F-16.

Dużym wyzwaniem dla państw-użytkowników F-16 w Europie Środkowej i Wschodniej będzie zapewnienie niezbędnej pomocy i wsparcie we wdrażaniu samolotów F-16 w Siłach Powietrznych Ukrainy. Ukraina prawdopodobnie w pierwszej kolejności otrzyma samoloty w wersji Block 15 MLU, dotychczas eksploatowane w Norwegii i Danii. Ich możliwości operacyjne po przeprowadzonych modernizacjach można porównać do samolotów F-16 Block 52 eksploatowanych obecnie w Polsce. Utrzymanie tych samolotów w linii w warunkach wojny to nie lada wyzwanie. Obecnie, uwaga państw tzw. koalicji samolotowej skupia się na przygotowaniu samolotów do przekazania stronie ukraińskiej oraz szkolenia pilotów i techników obsługi. Bardzo niewiele mówi się i słyszy o koncepcji zabezpieczenia logistycznego, a więc dostaw części zamiennych, naprawy podzespołów, napraw uszkodzeń płatowca, a także odtwarzania gotowości bojowej samolotów operujących w Ukrainie. O ile można sobie wyobrazić, że bardziej wymagające obsługi i naprawy ukraińskich F-16 byłyby wykonywane w krajach koalicji, o tyle trudno sobie wyobrazić, aby kraje te wysyłały własny personel wojskowy/rządowy do działań w Ukrainie podczas wojny. Rozwiązaniem tego problemu wydaje się być tzw. model kontraktorski, gdzie w pewnych obszarach obsługi byłyby wykonywane przez wyspecjalizowane firmy komercyjne. Koncepcja ta jest obecnie dyskutowania i być może wkrótce znajdzie zastosowanie. W przypadku Ukrainy nie ma mowy o kolejnych modernizacjach przekazanych samolotów F-16 w trakcie działań wojennych, jednak w perspektywie będą one musiały je przejść, tak aby utrzymać zdolności operacyjne odpowiadające przyszłym warunkom prowadzenia działań bojowych, czy sojuszniczych ćwiczeń międzynarodowych w czasie pokoju. Naturalnym staną się kolejne „ulepszenia” takie jak wspomniane SLEP i V-upgrade (kolejne MLU). Stąd z punktu widzenia Ukrainy, która jeszcze długo nie zbuduje zdolności MRO[v] u siebie, dostęp do nich będzie kluczowy dla wykonywania operacji z wykorzystaniem F-16.

Szansa dla Polski

W sytuacji zwiększających się potrzeb obsługowych wyższego rzędu (w tym modernizacji) samolotów F-16 w Europie Środkowej i Wschodniej, Polska może i powinna być wiodącym krajem. Wskazuje na to lokalizacja, doświadczania lotnicze oraz żywotne interesy bezpieczeństwa. Korzystna sytuacja ku temu nadarzyła się blisko dwa lata temu, kiedy to amerykańska firma AAR Government Services Inc. otrzymała wieloletni kontrakt na serwisowanie (w tym SLEP) samolotów F-16 należących do Sił Powietrznych Stanów Zjednoczonych w Europie (USAFE). Prace prowadzone są na bydgoskim Szwederowie na bazie istniejącej infrastruktury lotniskowo-obsługowej. Oprócz głównego wykonawcy,  jakim jest firma AAR Government Services Inc., w serwisowaniu amerykańskich samolotów uczestniczą polskie podmioty z branży lotniczej w charakterze podwykonawców^[vi]. Zapewniają oni nie tylko wykwalifikowanych pracowników, ale również świadczą usługi w zakresie transportu, logistyki, administracji i zakupów z rynku lokalnego. Już teraz można stwierdzić, obserwując obecność samolotów F-16 na bydgoskim lotnisku, że amerykańska firma wsparta podmiotami krajowymi rozwija i zwiększa wolumen zleceń na rzecz USAF, powodując, że Bydgoszcz staje się miejscem przygotowanym do świadczenia usług wyższego rzędu tj. SLEP, MLU, ABDR[vii] i innych.

Prace obsługowe na amerykańskich F-16 w Bydgoszczy prowadzone są m.in. w oparciu o infrastrukturę obsługową Wojskowych Zakładów Lotniczych Nr 2 S.A. (WZL Nr 2), które również realizują część prac zlecanych przez AAR Government Services Inc. WZL Nr 2 S.A. w sposób naturalny powinny być postrzegane jako wartościowy partner przy budowaniu i utrzymywaniu kompetencji w zakresie wykonywania obsług poziomu Depot dla samolotu
F-16. Jednak w obecnym kształcie organizacyjnym nie stanowią one wartości dodanej, która powodowałaby ich nie zastępowalność. Nie posiadają one kompletnego produktu w zakresie MRO dla samolotów F-16, który mógłby być oferowany zarówno rodzimym Siłom Powietrznym, jak i dla klientów zagranicznych, a w przypadku samolotów C-130 będą musiały konkurować z kilkoma innymi centrami serwisowymi w Europie, których kompetencje są potwierdzone m.in. certyfikatem producenta, firmy Lockheed Martin. Za nieperspektywiczne w obecnej stacji należy uznać posiadane kompetencje w zakresie serwisowania samolotów MiG-29 i Su-22. Optymizmem nie napawa też sytuacja finansowa spółki. Z dostępnych danych wynika, że ostatni zysk spółka odnotowała w roku 2020^[viii]. Nie odnosząc się do rzeczywistych przyczyn takiego stanu rzeczy, można jednak zauważyć, że problemy finansowe spółki zbiegły się z decyzjami o planowanym zakończeniu eksploatacji samolotów MiG-29 i Su-22, a także faktem, że połączone zakłady w Bydgoszczy i Warszawie zatrudniają ok. 1300 pracowników.

Po wielu latach nieprzykładania właściwej wagi do ustanawiania kompetencji w zakresie serwisowania najbardziej kluczowego zasobu w Siłach Powietrznych, jakim był i jest samolot F-16, w końcu w 2019 roku WZL Nr 2 S.A. podjęły próbę ich zbudowania, uruchamiając programy doposażenia własnej bazy obsługowej i szkoleń specjalistycznych personelu umożliwiających wykonywanie co najmniej przeglądów okresowych po 400 godzinach nalotu i napraw, a także napraw i remontów kolejnych (oprócz FAN i GEARBOX) modułów silnika F100 we współpracy z zagranicznym partnerem. Ciągłe zmiany zarządów spółki po 2021 roku spowodowały jednak, że program w zaplanowanej formule został zarzucony. Zmniejszenie potencjalnych zamówień z zakresu schodzącej techniki wschodniej przy stosunkowo dużym poziomie zatrudnienia, dużej liczbie środków produkcji oraz generowaniu innych kosztów okołoprodukcyjnych sprawia, że WZL Nr 2 S.A. nie są parterem atrakcyjnym finansowo do współpracy w ramach projektów realizowanych np. przez konsorcja z ich udziałem. Zatem konieczna jest ich restrukturyzacja, tak aby stały się partnerem zapewniającym konkurencyjność i dostępność usług dla rynku serwisowania lotnictwa wojskowego.

Przy obecnym stanie organizacyjno-właścicielskim zasadnym jest rozważenie utworzenia w ramach Polskiej Grupy Zbrojeniowej S.A. nowej spółki, do której wniesione zostałyby wydzielone i precyzyjnie zidentyfikowane kompetencje i zasoby ze spółek dawniej określanych jako WPRP^[ix] przygotowane do świadczenia wybranych usług związanych bezpośrednio z serwisowaniem samolotów produkcji umownie nazywanej „zachodnią”, tj. F-16, C-130, M-346, FA-50. Zasobami tymi byłyby bez wątpienia wykwalifikowani specjaliści, sprzęt obsługi naziemnej oraz wybrane elementy infrastruktury np. hangary obsługowe spełniające wymagania ww. samolotów. Przekształcenie takie polegałoby w pierwszym kroku na podziale WZL Nr 2 SA poprzez wydzielenie zorganizowanej części przedsiębiorstwa i przeniesieniu tak wydzielonej zorganizowanej części przedsiębiorstwa na nowo zawiązaną spółkę^[x]. Właścicielami nowo zawiązanej spółki pozostaliby dotychczasowi akcjonariusze WZL Nr 2 SA proporcjonalnie do posiadanych w niej akcji. Zgodnie z definicją zorganizowana część przedsiębiorstwa to: „[…] organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązań, przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, który zarazem mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące te zadania”.^[xi] Tak wyodrębniona zorganizowana część przedsiębiorstwa zajmowałaby się jedynie wyżej wspomnianym serwisowaniem samolotów produkcji zachodniej, będąc właścicielem składników materialnych i niematerialnych niezbędnych do realizacji wskazanych zadań z pominięciem tych aktywów i zobowiązań, które są obecnie największym ciężarem dla WZL Nr 2 SA. Dla realizacji wspomnianego wyżej celu niezbędnym w kolejnych krokach może okazać się pozyskanie dodatkowych wyselekcjonowanych zasobów ze spółek dawniej określanych jako WPRP na zasadzie przekształceń strukturalnych opisanych w Kodeksie spółek handlowych.

Powyższy proces pozwoli nowemu podmiotowi na swoistego rodzaju odcięcie się od spuścizny techniki wschodniej i innych projektów generujących straty. Nowy podmiot powinien wykorzystywać zasoby, które będą generować przychód dla spółki, co w efekcie doprowadzi do utworzenia kompetentnego oraz atrakcyjnego organizacyjnie i finansowo partnera dla biznesu z potencjałem na rozbudowywanie własnych kompetencji i stania się jednym z wiodących podmiotów w PGZ S.A., również w ujęciu eksportowym. Przeprowadzenie restrukturyzacji w proponowanym lub podobnym modelu wydaje się być warunkiem koniecznym do zbudowania i utrzymania realnych kompetencji w zakresie serwisowania samolotów F-16 w Polsce, dla których bazą wyjściową byłyby już istniejące zasoby.

Rozwój kompetencji nie bierze się z niczego, zatem nowo utworzona spółka może i powinna nawiązywać współpracę z bardziej doświadczonymi i rozpoznawalnymi partnerami w celu czerpania wiedzy i doświadczeń przy wspólnie realizowanych projektach w ujęciu krajowym i zagranicznym. Takim projektem jest realizowany obecnie kontrakt na obsługę samolotów F-16 należących do USAF, gdzie wiedza i doświadczenie zbierane jest  z wykorzystaniem pieniędzy Departamentu Obrony USA. Mając właściwie skonfigurowaną infrastrukturę usługową z dostępem do lotniska, Nowy podmiot w ramach PGZ stanowić może stałą bazę MRO dla samolotów F-16 i silników F100 zdolną świadczyć obsługi poziomu Depot we współpracy z dotychczasowymi uczestnikami tego projektu, czyli AAR Government Services Inc. i spółkami z Grupy Alioth. Wykorzystując efekt synergii, należy dążyć do utworzenia konsorcjum tych firm, które byłoby zdolne do serwisowania samolotów w pełnym zakresie (O-, I-, D-Level). Dobrze przygotowana oferta takiego konsorcjum powinna być promowana w świecie, a najlepszymi referencjami jest fakt, że podmioty je tworzące serwisują samoloty F-16 należące do USAF.

Jest to niepowtarzalna szansa, która bez szybkich decyzji może stać się tylko odległym wspomnieniem. Sygnałem ostrzegawczym dla decydentów w Polsce powinno być powstanie w Rumunii Europejskiego Centrum Szkolenia na Samolocie F-16 (EFTC). Polska miała wszystkie walory niezbędne do utworzenia takiego centrum na swoim terytorium. W tym przypadku porozumienie zostało jednak zawarte pomiędzy rządami Niderlandów i Rumunii co sprawiło, że nie ma w tym przedsięwzięciu firm z Polski, a są z USA, Niemiec, Niderlandów i Belgii. Mając w Polsce zalążki kompetencyjne w zakresie MRO dla samolotów F-16, nie można dopuścić, aby podobna inicjatywa doprowadziła do powstawia centrum kompetencyjnego w zakresie serwisowania samolotów F-16, a w szczególność w zakresie Depot, poza terytorium RP.

Wiele krajów-użytkowników samolotów F-16 już dzisiaj zastanawia się nad możliwościami wykonywania obsług wyższego rzędu (w tym modernizacji). Większość z tych krajów nie posiada własnego zaplecza MRO gotowego poradzić sobie z pracami poziomu Depot dla własnych samolotów F-16. Posiadanie takich zdolności w Polsce jest odpowiedzią na te potrzeby, zatem niezwykle ważne jest wykorzystanie nadążającej się okazji. O ile lokalne marki tj. WZL Nr 2 S.A. czy Alioth nie są jeszcze szeroko rozpoznawalne w świecie MRO dla samolotów wojskowych, o tyle AAR Government Services Inc. taką jakość bezsprzecznie stanowi. Jakość przyciąga, zatem właściwie ukierunkowana kampania marketingowa pozwoli na pozyskiwanie klientów zagranicznych, dla których AAR Government Services Inc. jest gwarancją jakości świadczonych usług i powinno być liderem tych przedsięwzięć. Należy oczekiwać dużego zainteresowania ze strony państw regionu Europy Środkowej i Wschodniej (w tym Ukrainy), ale także ze strony państw Bliskiego Wschodu, Azji Południowej i Afryki Północnej. Dla rynku krajowego i zbliżających się modernizacji polskich samolotów F-16 w ramach MLU (tzw. V-upgrade), a w dalszej kolejności SLEP, naturalnym liderem przy realizacji tych przedsięwzięć byłby właśnie nowy podmiot w ramach PGZ S.A.

Niewątpliwie ważnym aspektem przy realizacji zamówień obronnych jest zabezpieczenie interesu narodowego. Istnieją w prawie polskim, a także w ramach umów międzyrządowych mechanizmy wymuszające tworzenie kompetencji lokalnych przy zawieraniu umów na dostawy sprzętu i usług obronnych. Taką procedurą jest zastosowanie warunku ochrony podstawowego interesu bezpieczeństwa państwa (PIBP), której zastosowanie nakłada na wykonawcę wymóg ustanowienia wskazanych kompetencji. W tym przypadku to wykonawca musi zainwestować w tworzenie kompetencji mając na względzie, że ich ustanowienie pozwoli na realizację zamówienia lub doprowadzi ich poszerzenia dla celów przygotowania się do świadczenia innych usług. Kolejnym mechanizmem jest offset, czyli zobowiązanie wykonawcy do zainwestowania w lokalny podmiot z branży obronnej, tak aby uzyskał on pożądane przez zamawiającego kompetencje. Ostatnim z wymienionych mechanizmów jest procedura wskazania wykonawcy (tzw. Sole Source) przy zamówieniach w ramach programu FMS[xii] . Pozwala ona na wskazanie przez zamawiającego konkretnego wykonawcy, który jego zdaniem gwarantuje wykonanie usługi zgodnie z oczekiwaniem zamawiającego. Takim oczekiwaniem może być prowadzenie modernizacji lub innych obsług w Polsce. Należy tutaj podkreślić, że w żadnym z wyżej wymienionych mechanizmów prawo w tym zakresie nie determinuje, że wykonawcą nie musi być spółka z udziałem Skarbu Państwa. Istotne jest, aby zlecenie zostało zrealizowane według najwyższych standardów, oraz osiągnięte zostały cele ustanowienia wymaganych kompetencji i ich ulokowanie na stałe w Polsce.

Posiadanie w Polsce realnych kompetencji w zakresie serwisowania samolotów F-16 oraz silników F100, które w niedalekiej przyszłości mogą być jedyne takie dostępne w tej części świata, zgromadzonych w podmiotach mogących się szczycić faktem uczestniczenia w serwisowaniu samolotów F-16 dla USAF pozwoli na świadczenie usług dla klientów zagranicznych. Biorąc pod uwagę fakt, że dostępność usług MRO jest warunkiem koniecznym do prowadzenia szkolenia lotniczego i operacji bojowych ochrona zasobów serwisowych będzie wpływać pozycję Polski w regionie i świecie. To właśnie państwom serwisującym swoje samoloty w Polsce będzie zależało, aby zasoby MRO były dla nich dostępne, a zatem muszą być chronione nie tylko militarnie, ale także dyplomatycznie. Powyższe zwiększa znacznie Polski jako kraju dysponującego kluczowym zasobem, co może lewarować naszą pozycję w regionie przy osiąganiu celów politycznych i gospodarczych.

Wnioski

1. Aktualna sytuacja w regionie pozwala na utworzenie w Polsce realnych kompetencji w zakresie serwisowania samolotów F-16 i silników F100, w tym wykonywanie obsług wyższego rzędu tj. modernizacje MLU, SLEP i inne.
2. Już dzisiaj istnieją zasoby zdolne do prowadzenia większości prac z ww. zakresu, jednak wiodącym podmiotem nie jest polska, ale amerykańska firma AAR Government Services Inc. Niemniej dotychczasowa postawa tej firmy udawania, że jest ona otwarta na współpracę z polskimi podmiotami zarówno z sektora publicznego, jak i prywatnego, co daje szansę na utworzenie konsorcjum na stałe zakotwiczonego w Polsce i zdolnego do świadczenia kompleksowych usług MRO dla F-16 dla Sił Zbrojnych RP oraz innych użytkowników w Europe Środowej i Wschodniej, a także z Azji i Afryki.
3. Obecnie nie ma możliwości praktycznego włączenia do konsorcjum WZL Nr 2 S.A. ze względu na brak konkurencyjnej cenowo oferty wynikającej z dużych kosztów utrzymania. Na taką sytuację wpływa prawdopodobnie przerost zatrudnienia oraz duża liczba nieefektywnych środków produkcji. Konieczna jest zatem restrukturyzacja, która powinna polegać na utworzeniu nowego podmiotu w ramach PGZ S.A. na bazie wyselekcjonowanych zasobów spółek dawniej określanych jako WPRP. Podmiot ten mógł tworzyć konsorcja z pozostałymi firmami uczestniczącymi aktualnie w serwisowaniu samolotów F-16 należących do USAF, nabierając kompetencji i świadcząc usługi na potrzeby Sił Zbrojnych RP (V-upgrade, SLEP) i innych państw-użytkowników F-16. Wtedy mówilibyśmy o realnych kompetencjach serwisowania samolotów F-16 w Polsce, co ma niebagatelne znacznie dla bezpieczeństw kraju oraz wzmacnia Polskę na arenie międzynarodowej.

Autor: Tomasz Miedziński, Senior Fellow Fundacji im. Kazimierza Pułaskiego

SPROSTOWANIE

W związku z publikacją w dniu 03.01.2024 r. artykułu pt. „Jak ratować polski wojskowy przemysł lotniczy? Szanse Polski jako globalnego centrum serwisowego dla nowoczesnych samolotów wojskowych” pragniemy sprostować zawarte w nim nieprawdziwe i nieścisłe informacje na temat spółki Wojskowe Zakłady Lotnicze nr 2 S.A. (WZL2).

W pierwszej kolejności należy wskazać, że nie znajduje oparcia w faktach wypowiedź autora jakoby za nieperspektywiczne w obecnej sytuacji należy uznać posiadane przez WZL2 kompetencje w zakresie serwisowania samolotów MiG-29 i Su-22.

WZL2 podpisała w ubiegłym roku umowę Nr 61/3RBLog/03/2023 na serwisowanie samolotów MiG-29 i Su-22 do roku 2026. Na taki sam okres została podpisana umowa serwisowa dotycząca silników do tych statków powietrznych.

Spółka pozostaje również w gotowości do świadczenia planowanych usług remontu głównego ww. sprzętu wojskowego na rzecz polskich Sił Zbrojnych.

Nadto WZL2 monitoruje zapotrzebowanie na ww. usługi wśród innych użytkowników techniki wschodniej. I tak, 11 sierpnia 2023 r. Wojskowe Zakłady Lotnicze Nr 2 S.A. podpisały umowę na remont główny 6 silników RD-33 do samolotów MIG-29 z Ministerstwem Obrony Narodowej Bułgarii i pozostanie w gotowości realizacji dalszych remontów do czasu osiągnięcia zdolności operacyjnej do pełnienia służby bojowej z nową platformą bojową F-16 Block 70, co jest cezurą przesuwającą się w czasie[xiii].

Powyższe okoliczności potwierdzają, że WZL2. pozostają atrakcyjnym partnerem do współpracy w ramach kontynuacji realizacji usług remontowych w obrębie techniki wschodniej, która choć jest przedmiotem modernizacji w siłach zbrojnych młodszych członków NATO, to wciąż jest eksploatowana.

Należy podkreślić, że WZL2 realizuje obecnie również szeroki wachlarz usług w ramach technologii zachodniej. W tym zakresie w roku 2023 podpisane zostały m.in. umowa Nr 62/3RBLog/03/2023 – serwisowanie samolotów F-16 oraz umowa Nr 63/3RBLog/03/2023 – serwisowanie samolotów C-130 Hercules, obie do roku 2026. Spółka realizuje również usługi w zakresie właściwych im jednostek napędowych. Wbrew twierdzeniom autora WZL2 poszerza sukcesywnie kompetencje w zakresie zdolności remontowych techniki zachodniej, czym buduje krajowy potencjał remontowy w oparciu o posiadaną i modernizowaną infrastrukturę oraz szkolenie zasobów ludzkich przez producenta sprzętu lub certyfikowane przez niego podmioty. Nie polega na prawdzie również wniosek autora, że WZL2 obecnie nie ma możliwości praktycznego udziału WZL2 w projektach ze względu na brak konkurencyjnej cenowo oferty.

Przykładowo, 12 grudnia ub.r. Wojskowe Zakłady Lotnicze Nr 2 S.A. podsiały porozumienie o współpracy przy realizacji polskiego programu FA-50 z firmą KAI Korea Aerospace Industries[xiv]. Porozumienie pomiędzy KAI i WZL Nr 2 S.A. ma na celu określenie obszarów współpracy przemysłowej dotyczącej programu wsparcia eksploatacji samolotów FA-50, w szczególności w zakresie kompleksowego wsparcia logistycznego, a także obsługi, naprawy, remontu i modernizacji samolotów FA-50, co pozwoli WZL Nr 2 S.A. na osiągnięcie najwyższego poziomu kompetencji i powstania centrum serwisowego w Polsce.

Jako wyraz troski autora spółka przyjmuje wskazywane przez niego plany restrukturyzacyjne wobec WZL2 poprzez „odcięcie się od spuścizny techniki wschodniej i innych projektów generujących straty” i wydzielenie z jej przedsiębiorstwa niezbędnych składników materialnych związanych z serwisowaniem samolotów zachodnich oraz stworzenie „konsorcjum z pozostałymi firmami uczestniczącymi aktualnie w serwisowaniu samolotów F-16 należących do USAF”, których autor jest reprezentantem i współpracownikiem.

Takie porzucenie części obecnej działalności WZL2 nie znajduje uzasadnienia w zaprezentowanych w sprostowaniu faktach, tj. istnienia zapotrzebowania na dalszą realizację usług remontowych na rzecz polskich i sojuszniczych sił zbrojnych oraz racjonalności podejmowania inwestycji w nowe projekty na rzecz przyszłych zysków i dywersyfikacji przychodu.

źródła

^[i] European Participating Air Forces (oprócz USA są to Belgia, Niderlandy, Dania, Norwegia i Portugalia)

[ii] Oryginalnie: „Żołnierze wygrywają bitwy, ale logistyka wygrywa wojny”

^[iii] Patria Belgium Engine Center

^[iv] Service Life Extension Program do 12 000 godzin nalotu.

^[v] Maintenance, Repairs, Overhauls (obsługi, naprawy, remonty)

^[vi] Alioth Projects Sp. z o.o. z Warszawy oraz Wojskowe Zakłady Lotnicze Nr 2 S.A. w Bydgoszczy

^[vii] Aircraft Battle Damage Repair

^[viii] Wg danych z KRS na dzień 6.12.2023

^[ix] Wojskowe Przedsiębiorstwa Remontowo-Produkcyjne (tj. WZL Nr 1 S.A., WZL Nr 2 S.A., itp.)

^[x] Art. 529 § 1 ust. 4 Kodeksu spółek handlowych ( Dz. U. 2000 Nr 94 poz. 1037 z późn. zm.)

^[xi] Art. 2 pkt 27e Ustawy o VAT (Dz. U. 2004 Nr 54 poz. 535 z późn. zm)

^[xii] Foreign Military Sales – umowy międzyrządowe na zakup sprzętu wojskowego i usług obronnych od Rządu Stanów Zjednoczonych

[xiii] The US has recommended that Bulgaria continue to exploit MiG-29s, defence minister says, BNR Radio Bulgaria, 18.05.2023, https://bnr.bg/en/post/101825155/the-us-has-recommended-that-bulgaria-continue-to-exploit-mig-29s-

[xiv] Chang Dong-woo, KAI signs MOUs with Polish defense firms for FA-50 jet maintenance, Yonhap News Agency, 14.12.2023, https://en.yna.co.kr/view/AEN20231214009200320

Pulaski Policy Paper no 37, Grudzień 12, 2023

Polityka energetyczno-klimatyczna będzie jednym z najpoważniejszych wyzwań dla każdej ekipy rządzącej Polską w ciągu najbliższych kilku dekad. Wynika to zarówno z jej istotnego znaczenia politycznego, społecznego i makroekonomicznego,  jak i z ogromnego obciążenia finansowego dla państwa, gospodarki oraz społeczeństwa, jakie się z nią wiąże. Rządy Zjednoczonej Prawicy pozostawiają po sobie z jednej strony wiele opóźnionych procesów transformacyjnych, wynikających głównie z chęci maksymalnego opóźnienia odejścia od węgla (patrz Umowa Społeczna[i]), a z drugiej całą listę ambitnych planów inwestycyjnych, z budową pierwszej polskiej elektrowni jądrowej na czele[ii]. Niestety, wiele z tych planów znajduje się w fazie zapowiedzi, bez szczegółowych harmonogramów i finansowania. Wyjątkiem jest znajdująca się w fazie projektowej elektrownia PEJ[iii], jednak wciąż nie określono jej finansowania.  Nowa koalicja rządząca będzie musiała zmierzyć się z zadaniami przyspieszenia transformacji, urealnienia jej harmonogramu i priorytetów, zaprojektowania optymalnego dla Polski miksu energetycznego, dostosowania infrastruktury przesyłowo-dystrybucyjnej, zwiększania konkurencyjności na rynku energii, a przede wszystkim z wyzwaniami związanymi z finansowaniem transformacji. Wszystkie decyzje konieczne do podjęcia w najbliższym czasie będą miały skutki widoczne w znacznie dłuższych perspektywach, niż  najbliższa kadencja.

Wiele wskazuje, że szykująca się do przejęcia władzy ekipa dobrze rozumie znaczenie kwestii energetyczno-klimatycznych. W podpisanej umowie koalicyjnej[iv] zapisano przyspieszenie transformacji wraz z zapowiedzią stworzenia stabilnego prawa wspomagającego jej sprawiedliwy przebieg. Strony zapowiedziały uwolnienie ograniczeń rozwoju źródeł odnawialnych oraz opracowanie założeń dla spójnego programu rozwoju energetyki jądrowej, wraz z określeniem sposobu jego finansowania. Umowa wskazuje także na konieczność modernizacji i rozbudowy sieci przesyłowych i dystrybucyjnych oraz na energetykę prosumencką,  jako jeden z fundamentów rynku. W kwestii finansowania przedsięwzięć nowy rząd deklaruje odblokowanie środków z KPO oraz przeznaczenie całości wpływów z systemu ETS na inwestycje w transformację, równocześnie zapewniając o dbałości o niskie ceny dla gospodarstw domowych i firm w oparciu o mechanizmy zdrowej konkurencji i jasne zasady działania rynku.  Równocześnie podkreślono wolę dialogu społecznego i respektowania ustaleń zawartych w umowie społecznej oraz zadeklarowano walkę z ubóstwem energetycznym. W momencie tworzenia niniejszej analizy do Sejmu trafił już poselski projekt ustawy mrożącej ceny energii w 2024r. oraz odblokowującej rozwój energetyki wiatrowej na lądzie[v].

Analizując światowe megatrendy, stan realizacji krajowych wyzwań transformacyjnych, a także otoczenie regulacyjne, technologiczne i społeczne, należy wskazać kilka kluczowych obszarów, w których konieczne jest podjęcie ważnych decyzji w najbliższym czasie.

1. Przyspieszenie odejścia węgla jako źródła energii

Przyjęte przez ustępujący rząd założenie odejścia od wydobycia i wykorzystywana w wytwarzaniu węgla dopiero w 2049 roku[vi] jest trudne do realizacji i uzasadnienia ekonomicznego. Jako skutek kalkulacji politycznej, podyktowanej potrzebą zaspokojenia oczekiwań społecznych, będzie jednak rzutowało także na decyzje przyszłego rządu, gdyż strony umowy koalicyjnej, deklarując odejście od węgla, zapewniają równocześnie zamiar respektowania ustaleń. Energetyka węglowa, ze względu na rosnąca presję ceny emisji do CO2[vii], już dziś jest mierzy się z wyzwaniami niekonkurencyjności w stosunku do innych elementów miksu. Należy spodziewać się, że zjawisko to będzie się nasilać. Polskie kopalnie nie mają realnych możliwości utrzymania wydobycia na odpowiednio wysokim poziomie: wraz z wymogami geologicznymi wzrastają wyzwania technologiczne, a więc także koszty inwestycji. Spada dostępność pieniądza, narastają koszty pracy i luka kompetencyjna[viii]. Doświadczenia ostatnich lat, a zwłaszcza kryzysu energetycznego wywołanego rosyjską agresją na Ukrainę potwierdziły, że pomimo nadmiernej troska państwa o trwale nierentowne kopalnie węgla, nie gwarantują one pewności dostaw tego surowca i nie uniezależniają kraju od jego importu[ix].

Tworzące przyszły rząd partie zgodnie wskazują na konieczność przyspieszenia procesów rezygnacji ze spalania węgla. Koalicja Obywatelska chce pozbawić węgiel statusu dominującego źródła energii pierwotnej już 2030 roku[x], a Trzecia Droga zapowiedziała całkowite odejście od tego paliwa na 2040 rok[xi]. Kwestią nie budzącą już dzisiaj w Polsce sporu jest osiągnięcie neutralności klimatycznej, rozumianej jako zerowy lub ujemny bilans emisji CO2 już w 2050. Należy jednak podkreślić, że kierunek odejścia od paliwa węglowego w perspektywie ostatnich dekad spowalniania transformacji przez kolejne polskie rządy, będzie trudny do realizacji i kosztowny społecznie. Tu warto zwrócić uwagę na fakt, że wspomniana powyżej Umowa społeczna wiąże się ze zobowiązaniem rozwijania w okresie przejściowym technologii związanych z zachowaniem roli węgla, takich jak IGCC, CCS/CCUS czy SNG[xii]. W tle pojawia się zatem konkurencyjna do obowiązującej w UE wizja neutralności osiąganej nie poprzez wycofanie węgla, a zmianę technologii jego wykorzystywania.

2. Kontynuacja budowy pierwszej polskiej elektrowni jądrowej i decyzje dotyczące pozostałych projektów atomowych

Według istniejącego konsensusu społecznego[xiii], elektrownie jądrowe są najlepszym dostępnym źródłem do pracy w podstawie systemu elektroenergetycznego, umożliwiającym jego stabilizowanie i bilansowanie, a w konsekwencji otwierającym możliwości rozbudowy mocy odnawialnych. Rozwój technologii nuklearnych jest zatem warunkiem udanej transformacji szczególnie w tak bardzo uzależnionej dziś od węgla Polsce. Energetyka nuklearna jest także narzędziem do budowania pozycji geopolitycznej kraju, poprzez wzmacnianie relacji transatlantyckich[xiv]. Cieszy fakt, że technologię jądrową uznano za niskoemisyjną i wspierającą transformację UE[xv]. Niestety wyzwania rozwoju atomu wiążą się z koniecznością znalezienia źródeł sfinansowania niezbędnych inwestycji na gigantyczną, nieznaną dotąd w Polsce skalę.

Kluczowa będzie aktualizacja programu polskiej energetyki jądrowej[xvi], a w szczególności weryfikacja możliwości jego realizacji w zakładanych ramach, które przewidują budowę 6-9 GWe mocy zainstalowanej w oparciu o wielkoskalowe reaktory typu PWR w ciągu zaledwie dwóch dekad. Już samo założenie realizacji całości planu w 2043 roku jest bardzo ambitne, ale trudno wyobrazić sobie jego pełną implementację w planowanym terminie.  W tej chwili w fazę projektową wszedł dopiero pierwszy z potencjalnie sześciu projektów, w lokalizacji Lubiatowo-Kopalino[xvii].  Jego uruchomienie w 2033 r. jest już dziś bardzo trudnym wyzwaniem.  Wciąż nie znamy całościowego kosztorysu inwestycji, a jej finansowanie też jest tajemnicą. Wiadomo, że pierwsza elektrownia jądrowa o mocy 1GWe może kosztować więcej, niż dzisiaj wynosi suma kapitalizacji wszystkich państwowych czempionów energetycznych[xviii]. Intensywne zaangażowanie stron, przetestowana technologia AP1000 oraz doświadczenie amerykańskich wykonawców, konsorcjum Westinghouse-Bechtel zwiększa szanse, jednak do realizacji harmonogramu potrzebna jest mobilizacja wszystkich stron przedsięwzięcia, precyzja i profesjonalizm w realizacji poszczególnych etapów oraz odrobina szczęścia. Doświadczenia realizacji podobnych inwestycji w innych krajach, w tym nawet w USA pokazują, że opóźnienia w tego typu inwestycjach są raczej standardem, niż wyjątkiem[xix].

O atomie jest głośno także poza oficjalnym programem państwowym. Projekt zbudowania drugiej wielkoskalowej elektrowni ogłosili miliarder Zygmunt Solorz wraz z byłym ministrem aktywów Jackiem Sasinem[xx]. Realizowana w oparciu o koreańską technologię APR1400 (KHNP) wraz z państwową PGE inwestycja miałaby dotyczyć bloku w Pątnowie i na ostatniej prostej rządu PIS uzyskała decyzję zasadniczą[xxi].  Z kolei bloki o mniejszej mocy, 200-300 MW, zwane niezbyt precyzyjnie SMR (small modular reactors) chcą w Polsce budować nawet cztery podmioty: Orlen Synthos Green Energy w oparciu o projekt BWRX-300 GE Hitachi, KGHM – NuScale[xxii], Grupa Azoty – USNC / Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna oraz DB Energy – PWR-20 Last Energy[xxiii]. Pomimo obiecujących parametrów takich reaktorów i ich teoretycznej kompatybilności z polskim systemem, technologia ta wciąż nie osiągnęła i zapewne w najbliższych latach nie osiągnie fazy komercjalizacji[xxiv]. Dlatego dziś te atomowe wizje, należy obserwować z uwagą, ale i dużą rezerwą[xxv].

3. Liberalizacja rynku gazu

Wszystkie istotne siły polityczne w Polsce deklarują poparcie przekształcania miksu energetycznego Polski w kierunku oparcia go o atom i źródła odnawialne. W perspektywie odstawiania kolejnych, zamortyzowanych już i pozbawionych wsparcia źródeł węglowych po 2025 roku[xxvi], a także wobec wyzwań stojących przed ciepłownictwem, należy uznać, że gaz przez wiele lat będzie pełnił istotną rolę w polskim systemie energetycznym[xxvii]. Obowiązek zwiększenia konkurencyjności na rynku tego paliwa wynika wprost z dyrektyw unijnych[xxviii]. W uzależnionej w przeszłości od dostaw rosyjskich Polsce działania liberalizujące miały charakter mało dynamiczny, a włączenie PGNiGu do Orlenu dodatkowo wzmocniło faktyczny monopol[xxix]. Próbujące działać na rynku krajowym sprzedawcy gazu odbijają się od ściany niekorzystnych regulacji i sztucznych barier wejścia. Przykładów jest wiele: wymogi rezerwacji nadmiernie wysokich mocy magazynowych, wysokość  zabezpieczeń finansowych czy krótkie terminy na regazyfikację w gazoportach. Skutkiem jest m.in. brak wiążących deklaracji na wykorzystanie przepustowości drugiego w Gdańsku[xxx]. To promuje narodowego czempiona, uzależniając de facto bezpieczeństwo dostaw gazu wyłącznie od jednej, państwowej firmy. Efektem ubocznym jest brak konkurencji i możliwości optymalizacji zakupów paliwa po stronie klientów.  Nowy rząd będzie musiał zmierzyć się z wyzwaniami dotyczącymi liberalizacji rynku z jednej strony, a zapobiegania ubóstwu energetycznemu z drugiej. Jeden z wyborczych konkretów Koalicji Obywatelskiej (87) zakładał wprost zamrożenie cen gazu w 2024 r. dla gospodarstw domowych i odbiorców wrażliwych[xxxi]. Pozostaje pytanie o przyszłość procesów liberalizacyjnych w tym obszarze.

4. Przyspieszenie rozwoju generacji ze źródeł odnawialnych

Prowęglowa polityka rządu PiS przejawiała się m.in. w szybkim i skutecznym zablokowaniu rozwoju elektrowni wiatrowych na lądzie, na skutek tzw. ustawy odległościowej, przyjętej w pierwszych miesiącach rządów prawicy w 2016 roku[xxxii]. Pomimo jej częściowego złagodzenia, wciąż duża część projektów wiatrowych nie może być realizowana. Zapowiedź ustawy zmniejszającej odległość do 500 m. wraz z pakietem ułatwień inwestycyjnych oraz 5% udziałem społeczności lokalnych w przychodach z elektrowni została wprost sformułowana w programie Koalicji Obywatelskiej (konkret 86)[xxxiii].  Podobne postulaty stawia lewica.  Jak wspomniano powyżej, pojawił się już poselski projekt ustawy w tej sprawie, natychmiast generując spór polityczny[xxxiv], co może wskazywać na ryzyko przenoszenia także przyszłych dyskusji na tematy energetyczne na poziom mało merytorycznej wymiany politycznych narracji i w ten sposób ich paraliżowania.

Nowy rząd przejmuje w spadku także zadanie przyspieszenia rozwoju elektrowni wiatrowych na morzu (offshore). Obowiązująca Polityka Energetyczna Polski do 2040 r[xxxv]. zakłada cele 5,9 GW offshore za siedem lat oraz 11 GW w 2040 roku. Jednak zdaniem m.in. NIK cele te mogą nie zostać osiągnięte, ze względu na liczne problemy[xxxvi]. Kwestie rozwoju infrastruktury towarzyszącej, dostępność kompetencji na miejscu, a przede wszystkim ułatwienia regulacyjne to kluczowe wyzwania dla nowego rządu w tym zakresie. Obecnie na Bałtyku rozwijane są projekty o łącznej mocy ok. 5,5 GW, podczas gdy szacunki dotyczące potencjału polskiej strefy na morzu sięgają nawet 33 GW mocy[xxxvii]. Czas na zmiany, otwierające w tym zakresie nowe możliwości.

Niewątpliwie trudnym wyzwaniem jest zapewnienie dalszego rozwoju źródeł fotowoltaicznych, także prosumeckich, które już dziś w słoneczne dni są przyczyną istotnych skoków mocy w systemie, testujących granice wydolności sieci[xxxviii]. Limitowanie mocy przyłączeniowych dla takich źródeł stanie się zapewne zjawiskiem trwałym.

Rozwój OZE we wszystkich kierunkach jest wpisany do programów wszystkich partii szykujących się do przejęcia władzy. Postulują one wsparcie dla rozwoju źródeł opartych na słońcu i wietrze, a także potencjalnie szczególnie ciekawych w polskich warunkach kierunków związanych ze biogazem i  biometanem. Realizacja tych postulatów, wymaga istotnych działań także obszarze infrastruktury sieciowej, przebudowy rynku energii, zwiększania roli odbiorcy/prosumenta w systemie oraz nakładów na R&D, w szczególności w zakresie magazynowania energii.

5. Strategia rozwoju infrastruktury sieciowej

Krajowe sieci przesyłowe i dystrybucyjne zostały zaprojektowane i zbudowane pod potrzeby scentralizowanej energetyki węglowej, wytwarzającej energię na południu kraju i przesyłającej ją na północ przy założeniu, że nie da się uniknąć strat. Trwające od dwóch dekad intensywne prace inwestycyjne przyniosły ogromną poprawę jakości pracy sieci: spadek awaryjności, minimalizację strat i zbudowanie fundamentów sieci inteligentnej[xxxix]. Postęp jest ogromny, ale wciąż nie wystarczający w świetle wyzwań transformacji, przede wszystkim rosnącej roli niestabilnych i rozproszonych źródeł odnawialnych. Ograniczona przepustowość sieci oraz skokowy wzrost liczby OZE, w tym lokalnych instalacji fotowoltaicznych, już dziś powodują istotne ograniczenia. Szacuje się, że ze względu na limity przyłączeniowe, zdecydowana większość gotowych do realizacji projektów OZE zostaje wstrzymana[xl].

Nowy rząd będzie musiał zmierzyć się z wyzwaniami związanymi z rozwojem sieci przesyłowych i dystrybucyjnych. Kluczowe kierunki to rozbudowa mocy przyłączeniowych, cyfryzacja oraz tworzenie sieci inteligentnych (smart grids). Wyzwaniem jest także wymiana liczników energii elektrycznej na urządzenia zdalnego odczytu. 1 stycznia 2023 r. na ponad 18,5 mln zainstalowanych liczników tylko 4 mln były urządzeniami typu smart metres[xli].  Partie dążące do przejęcia władzy dostrzegają istotność wyzwań gruntownej modernizacji sieci, o czym świadczą m.in. postulaty lewicy[xlii]. Wiele wskazuje na to, że rozważony zostanie projekt wydzielenia dystrybucji z pionowo zintegrowanych koncernów państwowych tak, by odblokować dodatkowe możliwości inwestycyjne OSD[xliii].

6. Decentralizacja, energetyka prosumencka i magazyny energii

Procesy decentralizacyjne w energetyce przyspieszają, w całej Unii Europejskiej panuje trend wzmacniania modelu energetyki rozproszonej[xliv].  Kluczowym czynnikiem technologicznym będzie zwiększenie roli magazynów energii w systemie oraz w lokalnych podsystemach energetycznych. Tu wciąż jest wiele do zrobienia: technologiczny wyścig w skali światowej trwa, w ocenie wielu krajowych ekspertów jest to także znakomita okazja dla krajowych innowatorów. Warto stworzyć państwowy system wspierania prac R&D w kierunku efektywnych, skalowalnych i wydajnych magazynów. Istotną rolę mogą w tym obszarze odegrać technologie wodorowe[xlv], choć nie brakuje opinii, że znaczenie wodoru jest przeceniane[xlvi].

Kierunek decentralizacji energetyki i oparcia przyszłości o lokalne wspólnoty energetyczne, generujące i zużywające energię na miejscu, podkreśla w szczególności Koalicja Obywatelska[xlvii].  Ugrupowanie widzi szansę na zbudowanie nawet 700 takich klastrów. Wpisuje się to w trend przyszłości, opartej na energetyce rozproszonej, która poprzez dywersyfikację zwiększa bezpieczeństwo energetyczne odbiorców, a poprzez generowanie energii na miejscu, sprzyja rozwojowi. Ciekawym pomysłem, wpisanym do programu Trzeciej Drogi jest zezwolenie na kupno energii odnawialnej bezpośrednio od prywatnych właścicieli firm, co wymagałoby zmiany myślenia systemowego w prawie energetycznym[xlviii].

Sięgające po władzę partie wskazują na znaczenie magazynów energii, bez których nie sposób wyobrazić sobie efektywnego, bezpiecznie dostarczającego energię odnawialną systemu. Niestety technologie, którymi dziś dysponujemy nie są w stanie zapewnić możliwości magazynowania energii w takich ilościach, jakie są potrzebne krajowym systemom[xlix]. Wobec tej trudności część ugrupowań proponuje sięgnięcie po rozwiązania dostępne, choć kosztowne, czyli elektrownie szczytowo-pompowe, co wpisuje się w podjęte już przez ustępującą ekipę decyzje[l]. Warto przeanalizować możliwości wykorzystania krajowych zasobów nauki i biznesu do rozwoju tej gałęzi technologicznej. Mając ogromny potencjał jednego z liderów rynku baterii oraz świadomość potrzeb systemu, warto położyć szczególny nacisk na ten kierunek[li].

7. Ciepłownictwo[lii]

Polska posiada wyjątkowy zasób, jakim są systemy ciepłownicze, które mogą stać się efektywnym narzędziem transformacji całej gospodarki. Dzisiejszy stan ciepłownictwa, w szczególności wysoki stopień uzależnienia od węgla oraz niski poziomu efektywności części instalacji jest mocno niedostosowany do wymogów otoczenia.  Zużywający ok 40% węgla kamiennego energetycznego oraz 35% gazu ziemnego sektor jest największym konsumentem paliw kopalnych[liii]. Równocześnie sektorowi brakuje impulsów i możliwości inwestycyjnych, a rosnące koszty powodują, że wiele lokalnych, mniejszych, niezmodernizowanych ciepłowni i sieci, stoi na granicy upadku. Nowy rząd stanie przed koniecznością pilnego przygotowania i wdrożenia nowej strategii dla ciepłownictwa[liv] oraz podjęcia szeregu pilnych i kosztowych działań naprawczych.

8. Finansowanie transformacji

Według szacunków odchodzącego rządu, zawartych w „Polityce energetycznej Polski do 2040 roku”[lv]  łączne koszty transformacji energetycznej w latach 2021-2040 wyniosą 1,6 bln zł. Dokument nie uwzględnia jednak zwiększenia celów redukcyjnych i efektywnościowych wynikających z pakietów „Fit for 55” oraz „REPowerEU”, a zatem wymaga aktualizacji, która zapewne zostanie wkrótce wykonana. W przestrzeni publicznej w bieżącym roku pojawiły się także inne wyliczenia m.in. BloombergNEF wskazujące, że inwestycje w transformację polskiego miksu energetycznego mogą sięgnąć ok. 550 mld zł do 2030 roku oraz EY, według których nakłady na transformację sektora energetycznego z uwzględnieniem działań osłonowych do 2030 roku mogą wynieść ok. 600 mld zł, a do 2050 roku ponad 900 mld zł[lvi]. Wydaje się jednak, że należy szacować wartość całości przedsięwzięcia zdecydowanie bliżej górnych wartości, a nawet wyżej.

Nowa koalicja rządząca wskazuje dwa podstawowe źródła finansowania transformacji: odblokowane środki z Krajowego Planu Odbudowy[lvii] oraz  z dochodów z systemu ETS[lviii]. Założenia te wymagają operacjonalizacji oraz uzupełnienia o kolejne źródła. Kwestie zapewnienia pokrycia kosztów transformacji wydają się najtrudniejszym wyzwaniem całego procesu.

9. Walka z ubóstwem energetycznym

Wymogi transformacji energetycznej i ambitne cele zeroemisyjności obciążają państwo, gospodarkę, przedsiębiorstwa energetyczne oraz klientów. Rosnące koszty energii, zwłaszcza w społeczeństwie które odziedziczyło po PRLu brak nawyków jej oszczędzania, rodzi nowe wyzwania społeczne. Energia staje się towarem luksusowym, a komfort cieplny i życiowy coraz częściej musi być u części odbiorców reglamentowany ze względów ekonomicznych. Nowa koalicja rządząca nie zamierza rezygnować z polityki przeciwdziałania ubóstwu energetycznemu poprzez zamrożenie cen. 28 listopada w Sejmie pojawił się poselski projekt zamrożenia cen energii dla gospodarstw domowych i podmiotów wrażliwych do końca czerwca 2024 r. Szacowany koszt to 16,5 mld zł – podano w projekcie ustawy[lix]. 

Wnioski:

1. Przyspieszenie transformacji energetycznej, a także zaprojektowanie i wdrożenie działań zmierzających do nowego, zdekarbonizowanego miksu energetycznego Polski jest warunkiem koniecznym dla utrzymania konkurencyjności polskiej gospodarki. Jest to więc zadanie o najwyższym priorytecie dla nowego rządu.
2. Aktualizacji i zmiany strategii działania wymagają wszystkie elementy energetycznego łańcucha wartości: wytwarzanie, przesył i dystrybucja oraz handel energią. Nowy rząd staje przed wyzwaniem nadrobienia wieloletnich opóźnień wynikających z działań i zaniechań kilku ostatnich dekad.
3. Istotne jest podjęcie decyzji dotyczących kontynuowania i przyspieszenia projektów transformacyjnych takich jak: projekty jądrowe, projekty offshore, energetyka prosumencka. Radykalnego przyspieszenia wymagają działania związane z sektorem ciepłowniczym oraz wygaszaniem wydobycia i wykorzystania węgla.
4. Rząd będzie musiał podejmować działania pod presją społeczną, uwzględniając działania zapobiegające ubóstwu energetycznemu, ale równocześnie wzmacniając mechanizmy rynkowe.

Autor: Sławomir Krenczyk, Dyrektor Wykonawczy Fundacji im. Kazimierza Pułaskiego

Źródła:

[i]Umowa Społeczna dotycząca transformacji sektora górnictwa węgla kamiennego oraz wybranych procesów transformacji województwa śląskiego,  https://www.gov.pl/web/aktywa-panstwowe/umowa-spoleczna

[ii] Informacje o projekcie,  https://ppej.pl/o-projekcie

[iii] W trakcie prac nad analizą ustępująca Minister Klimatu wydała decyzję zasadnicza na wniosek PGE PAK Energia Jądrowa, drugiego podmiotu planującego budowę elektrowni jądrowej: https://biznes.pap.pl/pl/news/pap/info/3513579,pge-pak-ma-decyzje-zasadnicza-mkis-na-budowe-drugiej-elektrowni-jadrowej-w-polsce-(opis)

[iv] Umowa koalicyjna, https://platforma.org/upload/document/203/attachments/433/UmowaKoalicyjna.pdf

[v] Rafał Zasuń, Magdalena Skłodowska, Bartłomiej Derski, Zamrożenie cen prądu, gazu i ogrzewania. 15 mld zł wyłoży Orlen, https://wysokienapiecie.pl/94776-zamrozenie-cen-pradu-gazu-i-ogrzewania-15-mld-zl-wylozy-orlen/

[vi] Umowa Społeczna dotycząca transformacji sektora górnictwa…

[vii] „Raport KOBiZE z rynku CO2”, https://www.kobize.pl/uploads/materialy/materialy_do_pobrania/raport_co2/2023/KOBiZE_Analiza_rynku_CO2_czerwiec_2023.pdf

[viii] Skonsolidowany raport półroczny GK LW Bogdanka za I półrocze 2023 r.” https://ri.lw.com.pl/raporty-okresowe/ih-2023

[ix] Raport MAP podsumowujący interwencyjny import i dystrybucję węgla kamiennego w sezonie grzewczym 2022/2023, https://www.gov.pl/attachment/f6eead22-16a1-489f-93bc-83fe58471d7c,

[x] 100 konkretów na pierwsze 100 dni rządów!, https://100konkretow.pl/wszystkie-konkrety/

[xi] Odnawialne źródła energii – czyste powietrze i ochrona klimatu, https://polska2050.pl/odnawialne-zrodla-energii-to-czyste-powietrze-i-ochrona-klimatu/,

[xii] Umowa Społeczna dotycząca transformacji sektora…

[xiii] Poparcie społeczne dla budowy elektrowni jądrowej w Polsce – badania z listopada 2020 r. (62,5% Polek i Polaków popiera budowę elektrowni jądrowych w Polsce.),  https://www.gov.pl/web/klimat/poparcie-spoleczne-dla-budowy-elektrowni-jadrowej-w-polsce—badania-z-listopada-2020-r

[xiv] WSF: Central and Eastern Europe as a New Center of Gravity, https://warsawsecurityforum.org/2023wsf-report,

[xv] MEPs back plans to boost Europe’s Net-Zero technology production,  https://www.europarl.europa.eu/news/pl/press-room/20231117IPR12205/meps-back-plans-to-boost-europe-s-net-zero-technology-productio

[xvi] Program polskiej energetyki jądrowej, https://www.gov.pl/web/polski-atom/program-polskiej-energetyki-jadrowej

[xvii] Umowa na  projekt pierwszej elektrowni jardowej podpisana. Premier: wiek XXI należy do https://www.pap.pl/aktualnosci/umowa-na-projekt-pierwszej-elektrowni-jadrowej-podpisana-premier-wiek-xxi-nalezy-do

[xviii] Barbara Oksińska, Niebotyczne koszty budowy elektrowni jądrowych. Oto najnowsze wyliczenia,  https://businessinsider.com.pl/biznes/niebotyczne-koszty-budowy-elektrowni-jadrowych-oto-najnowsze-wyliczenia/yx13ejc

[xix] Catherine Clifford, America’s first new nuclear reactor in nearly seven years starts operations,  https://www.cnbc.com/2023/07/31/vogtle-unit-3-nuclear-reactor-long-delayed-starts-delivering-power.html

[xx] Budowa reaktorów jądrowych w Polsce. Podpisano list intencyjny, https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1467366%2Cbudowa-reaktorow-jadrowych-w-polsce-podpisano-list-intencyjny.html

[xxi] PGE PAK ma decyzję zasadniczą MKiŚ na budowę drugiej elektrowni jądrowej w Polsce (opis), https://biznes.pap.pl/pl/news/pap/info/3513579,pge-pak-ma-decyzje-zasadnicza-mkis-na-budowe-drugiej-elektrowni-jadrowej-w-polsce-(opis)

[xxii] Tu jednak pojawiają się wątpliwości w związku z decyzją NuScale o zerwaniu współpracy w ramach projektu SMR w Utah: Timothy Gardner,  Manas Mishra,  NuScale ends Utah project, in blow to US nuclear power ambitions, https://www.reuters.com/business/energy/nuscale-power-uamps-agree-terminate-nuclear-project-2023-11-08,

[xxiii] Natalia Stępień, Małe reaktory jądrowe w Polsce. Są pierwsze lokalizacje,  https://www.money.pl/gospodarka/male-reaktory-jadrowe-w-polsce-sa-pierwsze-lokalizacje-6922280487234176a.html

[xxiv] R. Kaczmarczyk, P. Hałoń, Wyzwania i potencjał reaktorów SMR w transformacji energetycznej, https://www2.deloitte.com/pl/pl/pages/energy-and-resources/articles/atom-in-action/Wyzwania-i-potencjal-reaktorow-SMR-w-transformacji-energetycznej.html

[xxv] M. Oettingen, Wiarygodność Partnera Technologicznego Kluczowa do Wdrożenia Reaktorów Jądrowych Typu SMR,  https://pulaski.pl/wiarygodnosc-partnera-technologicznego-kluczowa-do-wdrozenia-reaktorow-jadrowych-typu-smr ,

[xxvi] A. Gawlikowska-Fyk, Po 2025r. węgiel będzie wychodził z polskiego systemu energetycznego falami – luka węglowa, https://www.forum-energii.eu/po-2025-r-wegiel-bedzie-wychodzil-z-polskiego-systemu-energetycznego-falami

[xxvii] European natural gas imports, https://www.bruegel.org/dataset/european-natural-gas-imports

[xxviii] Liberalizacja rynku gazu, https://www.ure.gov.pl/pl/paliwa-gazowe/liberalizacja-rynku-ga

[xxix] Tomasz Jóźwik, dostatnie życie gazowego monopolisty. Orlen nie ma konkurencji na rynku gazu [OPINIA], https://serwisy.gazetaprawna.pl/energetyka/artykuly/8728428,orlen-pgnig-gazowy-monopolista.html

[xxx] GAZ-SYSTEM zakończył fazę składania ofert przez Uczestników zarejestrowanych w procedurze Open Season FSRU 2,  https://www.gaz-system.pl/pl/dla-mediow/komunikaty-prasowe/2023/listopad/17-11-2023-gaz-system-zakonczyl-faze-skladania-ofert-przez-uczestnikow-zarejestrowanych-w-procedurze-open-season-fsru-2.html

[xxxi] 100 konkretów na pierwsze 100 dni rządów!, https://100konkretow.pl/wszystkie-konkrety/

[xxxii] Ustawa z dnia 20 maja 2016 r. o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20160000961

[xxxiii] 100 konkretów na pierwsze 100 dni rządów…

[xxxiv] Borys Budka: nie ma mowy o wywłaszczeniach pod wiatraki nikt nie będzie mógł blokować, https://www.pap.pl/aktualnosci/borys-budka-nie-ma-mowy-o-wywlaszczeniach-pod-wiatraki-nikt-nie-bedzie-mogl-blokowac

[xxxv] Polityka energetyczna Polski do 2040 r., https://www.gov.pl/web/klimat/polityka-energetyczna-polski

[xxxvi] T. Słaboszowski, R. Malcharek, M. Mieszalska, Opóźnienia w rozwoju morskiej energetyki wiatrowej – zagrożenie bezpieczeństwa kraju,  https://www.nik.gov.pl/2022/05/opoznienia-w-rozwoju-morskiej-energetyki-wiatrowej-zagrozenie-bezpieczenstwa-kraju.html

[xxxvii] Nowy potencjał Bałtyku: 33 GW mocy i 20 nowych obszarów pod MFW (RAPORT), http://psew.pl/nowy-potencjal-baltyku-33-gw-mocy-i-20-nowych-obszarow-pod-mfw-raport

[xxxviii] Fotowoltaika: dlaczego panele wyłączają się w słoneczne dni?, https://www.ure.gov.pl/pl/urzad/informacje-ogolne/aktualnosci/10971,Fotowoltaika-dlaczego-panele-wylaczaja-sie-w-sloneczne-dni.html

[xxxix] Energetyka, dystrybucja, przesył,  Raport 2023 PTPiREE http://www.ptpiree.pl/raporty/2023/ptpiree_raport_2023.pdf

[xl] Informacja o dostępności mocy przyłączeniowej do sieci przesyłowej, https://www.pse.pl/obszary-dzialalnosci/krajowy-system-elektroenergetyczny/informacja-o-dostepnosci-mocy-przylaczeniowej

[xli] Liczniki zdalnego odczytu – wymagania PTPiREE, https://www.smart-grids.pl/technologie/4263-liczniki-zdalnego-odczytu-wymagania-ptpiree.html

[xlii] Program Wyborczy KW Nowa Lewica, Program Wyborczy Lewicy (klub-lewica.org.pl)

[xliii] Wydzielenie operatorów lekarstwem na kryzys sieciowy?, Wydzielenie operatorów lekarstwem na kryzys sieciowy? – WysokieNapiecie.pl

[xliv] Energia i Zielony Ład, Energia i Zielony Ład (europa.eu)

[xlv] Polska Strategia Wodorowa do roku 2030, Polska Strategia Wodorowa do roku 2030 – Ministerstwo Klimatu i Środowiska – Portal Gov.pl (www.gov.pl)

[xlvi] Patrz Pulaski Policy Paper P.Przybyło https://pulaski.pl/pulaski-policy-paper-europes-hydrogen-strategy-failure-negligible-chances-for-extensive-production-of-cost-effective-green-hydrogen-in-europe-piotr-przybylo , dostep 1.12.2023r.

[xlvii] 100 konkretów na pierwsze 100 dni rządów!, 100 konkretów na pierwsze 100 dni rządów Koalicji Obywatelskiej (100konkretow.pl)

[xlviii] Odnawialne źródła energii – czyste powietrze i ochrona klimatu, Odnawialne źródła energii – czyste powietrze i ochrona klimatu (polska2050.pl)

[xlix] Raport „Wpływ rozbudowy infrastruktury magazynów energii na rozwój gospodarczy w Polsce – prognoza do 2040 r.”, RAPORT – Polskie Stowarzyszenie Magazynowania Energii – PSME

[l] Ireneusz Chojnacki, Wchodzi w życie specustawa pod wielkie inwestycje energetyczne, Elektrownie szczytowo-pompowe w Polsce. Wchodzi w życie specustawa (wnp.pl)

[li] Tomasz Elżbieciak, Magazyny energii coraz bardziej potrzebne polskiej energetyce, Magazyny energii coraz bardziej potrzebne polskiej energetyce – WysokieNapiecie.pl

[lii] Patrz: S.Krenczyk „Raport Pułaskiego: Ciepłownictwo – strategiczny problem bezpieczeństwa energetycznego w Polsce”, https://pulaski.pl/raport-pulaskiego-cieplownictwo-strategiczny-problem-bezpieczenstwa-energetycznego-w-polsce

[liii] Patrz: P.Kleinschmidt „Przyszłość bez gazu i węgla. Strategia dla sektora ciepła”, https://www.forum-energii.eu/cieplownictwo-bez-wegla-i-gazu

[liv] Strategie, plany, programy

Strategia dla ciepłownictwa do 2030 r. z perspektywą do 2040 r., Strategia dla ciepłownictwa do 2030 r. z perspektywą do 2040 r.: Biuletyn Informacji Publicznej Ministerstwa Klimatu i Środowiska (mos.gov.pl)

[lv] Polityka energetyczna Polski do 2040 r., Polityka energetyczna Polski do 2040 r. – Ministerstwo Klimatu i Środowiska – Portal Gov.pl (www.gov.pl)

[lvi] Ogromne koszty polskiej transformacji energetycznej i równie ogromna luka inwestycyjna, Ogromne koszty polskiej transformacji energetycznej i równie ogromna luka inwestycyjna – Bankier.pl

[lvii] O Krajowym Planie Odbudowy, O Krajowym Planie Odbudowy – Krajowy Plan Odbudowy – Portal Gov.pl (www.gov.pl)

[lviii] Unijny system handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS), Unijny system handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) – Komisja Europejska (europa.eu)

[lix] R. Zasuń, M. Skłodowska, B. Derski, op. cit.