Autor: Dr. Kornela Oblińska

W świecie pełnym niepewności w obszarze bezpieczeństwa, w którym trwają wojny w: Ukrainie, Sudanie, Strefie Gazy, gdzie przemoc seksualna wciąż jest narzędziem walki, a kobiece ciało traktowano jako przedłużenie pola walki, zaś kobiety są nagminnie marginalizowane podczas negocjacji, mediacji oraz rokowań pokojowych – rezolucja ONZ 1325 pozostaje dramatycznie aktualna.

25 lat temu, 31 października 2000 roku, Rada Bezpieczeństwa ONZ jednogłośnie przyjęła rezolucję nr 1325 (UNSCR 1325)[1], ustanawiając Agendę „Kobiety, Pokój, Bezpieczeństwo” (WPS- Women, Peace and Security). Sytuacja międzynarodowa związana m.in. z konfliktami zbrojnymi spowodowała konieczność ustanawiania kolejnych rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ[2]. Ponadto ONZ wzywało rządy państw do tworzenia Krajowych Planów Działania (NAPs – National Action Plans), jako podstawowych dokumentów umożliwiających włączanie kobiet w kluczowe działania dla systemu bezpieczeństwa państwa. Z założenia, dzięki Krajowym Planom Działania zamierzano i nadal zamierza się sukcesywnie zwiększać liczbę kobiet na kierowniczych stanowiskach w sektorze bezpieczeństwa, w tym w służbach mundurowych,  dyplomacji, zarządzaniu procesami związanymi z działaniami pokojowymi etc. Jak ważną rolę odgrywa NAP najdobitniej pokazała Ukraina, która „po doświadczeniach walk na wschodzie podjęła działania w celu ochrony kobiet przed negatywnymi skutkami konfliktu i ułatwienia im udziału w procesie pokojowym”[3].

Od lat trwa dyskusja czy można osiągnąć zamierzony cel – zwiększenie liczby i roli kobiet, tylko poprzez „wzywanie”, bez instrumentów umożliwiających egzekwowanie wykonania zaleceń? Bez wątpienia nie, czego m.in. przykładem jest Polska i dwuletnia NAP-owa luka[4]. 

Polska perspektywa

Polska podjęła pierwsze próby przygotowania Krajowego Planu Działania w 2014 roku, w ramach prac Międzyresortowego Zespołu Kobiety w Służbach Mundurowych[5]. Prace nad przygotowaniem pierwszego Krajowego Planu Działań na rzecz realizacji Agendy WPS podjęto w 2018 roku z inicjatywy Ministerstwa Spraw Zagranicznych[6]. 

Pierwszy Krajowy Plan Działania na lata 2018–2021 wskazywał nadal aktualne elementy, jak: 

• zapobieganie konfliktom, reagowanie na konflikty oraz utrzymywanie pokoju; 
• pomoc humanitarną oraz rozwojową; 
• ochronę i wsparcie ofiar przemocy na tle płciowym oraz przemocy seksualnej w konfliktach zbrojnych; 
• promocję i rozwój Agendy WPS w Polsce oraz w ramach współpracy międzynarodowej[7]. 

Następnie w 2021 roku przedłużono polski NAP do 2023 roku, zakładając, ze realizacja celów Krajowego Planu Działania będzie przebiegać w osiemnastu obszarach, dotyczących, m.in. udziału kobiet w misjach i operacjach zagranicznych, zwiększenia ich liczby w służbach mundurowych i w służbie zagranicznej, wsparcia ofiar przemocy seksualnej w konfliktach zbrojnych, szkoleń na temat Agendy oraz działań zakładających zaangażowanie polskich naukowców i studentów w implementację Agendy. Aktualizacja NAP-u zakładała niezmiennie, że realizacja wskazanych działań zostanie sfinansowana z budżetów poszczególnych resortów. Na uwagę zasługuje, iż w ramach implementacji Agendy „Kobiety, Pokój i Bezpieczeństwo” Polska dołączyła do Sieci Krajowych Punktów Kontaktowych w sprawie implementacji rezolucji nr 1325 (Focal Points Network on Women, Peace and Security) oraz zaczęła aktywnie uczestniczyć w pracach Nieformalnego Zespołu Roboczego Unii Europejskiej do spraw Agendy „Kobiety, Pokój i Bezpieczeństwo”[8].

W czasach, gdy globalne kryzysy przybierają formy nieprzewidywalne – od wojen hybrydowych po dezinformację – perspektywa kobiet wnosi długofalowe myślenie o pokojowym współistnieniu i wymaga modyfikacji. 

Czy to oznacza, ze osiągnęła swoje cele? Na pewno nie, na co wskazują fakty m.in. brak kobiet w ścisłym kierownictwie MON-u, MSWiA, Policji, Państwowej Straży Granicznej czy SOPu. 

Wprawdzie w polskich służbach zauważalny jest postęp, jeśli chodzi o umożliwianie kobietom awansu, w tym mianowania na stopień generalski np. w Straży Granicznej (jak dotąd tylko jedna w historii formacji)[9], czy w Policji (łącznie pięć kobiet)[10], to nadal ogromnym problemem jest powierzanie  kobietom kluczowych stanowisk – w ścisłym kierownictwie np. MON-u, MSWiA, Policji, PSP, SOP-u. 

Dlaczego potrzebny jest nam nowy krajowy plan działania? 

Przede wszystkim dlatego, że umożliwia kobiecą perspektywą, nieodzowną w każdym sektorze oraz obszarze, ze szczególnym uwzględnieniem bezpieczeństwa. Pełnoprawny udział kobiet oznacza konieczne zmiany kulturowe danej organizacji, formacji, a tym samym zmianę mentalności, zachowań czy języka. 

Sytuacja na naszej wschodniej granicy powoduje także konieczność włączania kobiet w proces budowania odporności społecznej, zarówno w sferze bezpieczeństwa fizycznego, jak
i cyberbezpieczeństwa, szczególnie w kontekście wojny kognitywnej i dezinformacji. 

W Polsce konieczne jest większe i systemowe zainteresowanie państwa Krajowym Planem Działania, skutkujące zakorzenieniem go w kontekście polityki wewnętrznej i zagranicznej. Dotyczy to także prowadzenia feministycznej polityki zagranicznej, w aspekcie braku odniesień do Agendy WPS. Wskazane jest zwiększenie partycypacji społeczeństwa obywatelskiego, gdyż pomimo, iż wspomniane NGO-sy uczestniczyły w konsultacjach na etapie opracowywania Krajowego Planu Działania, to konieczne jest utworzenie  stałego forum monitorującego wdrażanie planu.

Na podkreślenie zasługuje zaangażowanie środowiska akademickiego oraz NGO-sów, które poprzez konferencje naukowe np. na Wydziale Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych UW, mobilizuje środowisko, instytucje oraz organizacje pozarządowe[11] do działań na rzecz implementacji Agendy ONZ, np. poprzez organizację cyklu konferencji naukowych. W 2023 roku zorganizowano konferencję naukową pt. Implementacja Agendy ONZ: Kobiety, Pokój i Bezpieczeństwo w Polsce – osiągnięcia i wyzwania[12], zaś w 2024 roku:  Implementation of the UN Agenda: Women, Peace and Security in Poland – Aspects of Domestic and International Cooperation[13]. W grudniu 2025 odbędzie się kolejna, z okazji 25-tej rocznicy Rezolucji ONZ 1325. Ponadto poprzez seminaria, artykuły naukowe podejmowane są starania, aby mobilizować rząd do działania, a także wspierać poszczególne inicjatywy. Wydaje się, ze konsekwentne działania zaczynają przynosić skutek, gdyż w kwietniu br. Pan Wicepremier – Radosław Sikorski, Minister Spraw Zagranicznych, wygłaszając  w Sejmie RP swoje expose,  podkreślił rocznicę UNSCR 1325, cyt. „W tym roku obchodzimy 25. rocznicę uchwalenia przez Radę Bezpieczeństwa ONZ Rezolucji 1325 Kobiety, pokój i bezpieczeństwo. Polska promuje i wdraża jej założenia”[14]. 

Ponadto na podkreślenie zasługuje, iż posłanka Katarzyna Kotula[15] podjęła intensywne działania na rzecz wsparcia inicjatyw dotyczących  implementacji Agendy ONZ Kobiety Pokój i Bezpieczeństwo, ze szczególnym uwzględnieniem rezolucji 1325. W ramach swoich zadań monitoruje i wspiera przygotowywanie kolejnego Krajowego Planu Działania na lata 2025 – 2030, gdyż obecna sytuacja geopolityczna wymaga długofalowych działań. 

Mimo wyraźnych postępów – np. wzrostu liczby kobiet w polskich służbach, w tym np. kontyngentach wojskowych oraz wprowadzanych szkoleń nt. gender mainstreaming w MON czy Planu Równości w Policji[16], widoczne są ograniczenia, które w znaczący sposób utrudniają implementację Agendy WPS, jak brak wyodrębnionego budżetu dla realizacji planu, zarówno w MSZ, jak i poszczególnych służbach odpowiedzialnych za realizację zadań w tym zakresie. Dotychczas finansowanie opierało się na budżetach resortowych, bez centralnego mechanizmu alokacji środków co nie sprzyjało propagowaniu inicjatyw związanych z wdrażaniem WPS. Ponadto zmiany wymagają wskaźniki ewaluacyjne, aby realnie umożliwiały analizę poszczególnych działań. Dotychczasowe wskaźniki były często jakościowe, co utrudniało jednoznaczną ocenę[17]. Dodatkowo, w polskiej debacie publicznej temat WPS pozostaje niszowy – brakuje szerszej świadomości społecznej oraz powiązania agendy z polityką zagraniczną i bezpieczeństwem, ze szczególnym uwzględnieniem bezpieczeństwa narodowego.

Dobre praktyki – przykład Kanady

Kanada jako państwo jest jednym z pionierów w implementacji agendy WPS i z powodzeniem może służyć jako wzór mechanizmu wdrożeniowego rezolucji 1325 (UNSCR 1325). Jako pierwszy Canadian National Action Plan on Women, Peace and Security (C-NAP) został przyjęty w 2011 roku. Na podkreślenie zasługuje, ze obecnie realizowany jest trzeci plan na lata 2023–2029[18]. Model kanadyjski opiera się na charakterystycznych elementach – godnych naśladowania, a mianowicie na:

• silnej koordynacji międzyresortowej, gdyż  C-NAP realizowany jest przez 11 agencji rządowych (w tym m.in. Global Affairs Canada, Department of National Defence, Royal Canadian Mounted Police etc.), pod nadzorem ministra spraw zagranicznych.
• stałe finansowanie, C-NAP posiada wydzielony budżet, w tym fundusz Elsie Initiative Fund na zwiększenie udziału kobiet w operacjach pokojowych ONZ[1].
• system raportowania. Każda instytucja przedstawia roczne raporty z realizacji działań, które są publicznie dostępne i analizowane przez parlament.
• aktywny udział społeczeństwa obywatelskiego. Rząd Kanady regularnie konsultuje plan z organizacjami pozarządowymi, think tankami i środowiskiem akademickim[19].

Kanadyjskie podejście oparte zostało na zasadzie feminist foreign policy – polityki zagranicznej promującej równość płci, inkluzywność i prawa kobiet. Podkreślana jest rola kobiet podczas przygotowywanych i pełnionych  misji pokojowych poza granicami państwa[20]. Dzięki temu WPS nie jest traktowana jako agenda marginalna, lecz integralny element bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego.

Analiza porównawcza Polska – Kanada

Powyższe zestawienie wskazuje, że Kanada z powodzeniem realizuje model zintegrowany, oparty na stabilnych mechanizmach finansowych, regularnej ewaluacji oraz włączeniu społeczeństwa obywatelskiego. Polska z kolei znajduje się w fazie instytucjonalnego uczenia się – edukacji rządzących oraz społeczeństwa, wymagającej dopracowania narzędzi implementacyjnych.

Podsumowanie

Polska – mimo postępów – wciąż stoi przed wyzwaniem, aby Agenda WPS stała się trwałym elementem polityki bezpieczeństwa państwa. Kanada może stanowić inspirujący przykład skutecznej integracji równości płci z polityką krajową oraz międzynarodową. Niewątpliwie warunkiem intensyfikacji wdrażania Rezolucji 1325 w Polsce byłoby przyznanie finansowania, włączenie społeczeństwa obywatelskiego, świata nauki oraz zapewnienie przejrzystego systemu monitorowania.

Dotychczasowe doświadczenia wskazują, iż do skutecznej implementacji Agendy WPS, ze szczególnym uwzględnieniem rezolucji 1325 nieodzowne jest:

• zainteresowanie „państwa” Krajowym Planem Działania (uaktualnianie, modyfikacja, elastyczność działania),
• podkreślanie znaczenia NAP-u w kontekście polityki wewnętrznej i zagranicznej, w tym  prowadzenie feministycznej polityki zagranicznej, 
• utworzenie stałego forum monitorującego wdrażanie planu,
• rozwinięcie wskaźników ewaluacyjnych, z naciskiem na mierzalność efektów działań, 
• zwiększenie partycypacji społecznej (NGO-sów, szkół, ośrodków akademickich, mediów etc.), 
• podnoszenie w polskiej debacie publicznej tematyki WPS w celu zwiększania świadomości społecznej,
• powiązania agendy z polityką zagraniczną i bezpieczeństwem narodowym.

Rezolucja 1325, jako globalny standard, nie może pozostać w obecnej sytuacji geopolitycznej jedynie dokumentem symbolicznym. Powinna realnie wpływać na poprawę sytuacji pokojowej na świecie, losu kobiet i innych potrzebujących, często pokrzywdzonych w wyniku np. działań zbrojnych (dzieci, osoby starsze, z niepełnosprawnościam). Jej rzeczywiste wdrożenie wymaga politycznej woli, instytucjonalnej konsekwencji i partnerskiej współpracy międzynarodowej.

Przetrwała 25 lat, bo opiera się na prostym, ale rewolucyjnym założeniu: Pokój nie jest pełny, jeśli połowa społeczeństwa jest pomijana! 

Zatem przygotujmy nowy Krajowy Plan Działania i wspólnie zadbajmy o pokój i równość!

Źródła:

[1] UNSCR 1325 – United Nation Security Council 1325.
[2] Po rezolucji 1325 z 2000 roku, kolejne rezolucje odnosiły się do problematyki Agendy WPS kolejnych rezolucji: 1820 z 2008 r., 1888 z 2009 r., 1889 z 2009 r., 1960 z 2010 r., 2106 oraz 2122 z 2013 r., a tak 2242 z 2015 r.
[3] A. Gasztold, K. Oblińska, Przemoc seksualna związana z konfliktem (CRSV) w wojnie rosyjsko – ukraińskiej, Studia Polityczne T. 50 nr 4, PAN 2022, s. 53.
[4] W 2018 roku z okazji 100-ej rocznicy wywalczenia przez Polki prawa do głosowania powstał pierwszy Krajowy Plan Działania, następnie przedłużony do 2023 roku.
[5] K. Oblińska, Zespół ds. strategii równych szans w Policji – kształtowanie kultury  organizacyjnej, [w] Kobiety w polskich służbach mundurowych, red. E. Waśko – Owsiejczuk, Warszawa 2018, s. 289.
[6] Przy współpracy z: Ministerstwem Obrony Narodowej, Ministerstwem Spraw Wewnętrznych i Administracji, Pełnomocnikiem Rządu ds. Równego Traktowania, a także środowiskiem naukowym.
[7] https://www.gov.pl/web/dyplomacja/krajowy-plan-dzialania-na-rzecz-realizacji-agendy-onz-dotyczacej-kobiet-pokoju-i-bezpieczenstwa-na-lata-2018-2021
[8] 26 stycznia 2022 roku Rada Ministrów podjęła decyzję o przedłużeniu obowiązywania Krajowego Planu Działania do końca 2023 roku.
[9] https://infosecurity24.pl/sluzby-mundurowe/straz-graniczna/straz-graniczna-z-pierwsza-kobieta-generalem-awans-takze-dla-komendanta-glownego
[10] https://portalobronny.se.pl/aktualnosci/awanse-generalskie-w-policji-prezydent-duda-mianuje-siedmiu-oficerow-aa-cpas-FQEb-UcKJ.html
[11] WIIS Poland, FemGlobal, Międzynarodowy Klub Kobiet etc.
[12] https://wnpism.uw.edu.pl/i-konferencja-naukowa-pt-implementacja-agendy-onz-kobiety-pokoj-i-bezpieczenstwo-w-polsce-osiagniecia-i-wyzwania/
[13] https://wnpism.uw.edu.pl/en/implementation-of-the-un-agenda-women-peace-and-security-in-poland-an-aspect-of-national-and-international-cooperation/
[14] Informacja o zadaniach polskiej polityki zagranicznej w 2025 r., 23 kwietnia 2025 r. s. 22, stenogram 33. Posiedzenia Sejmu X kadencji.
[15] Katarzyna Kotula – od 13 grudnia 2023 roku do 25 lipca 2025 r. Ministra do spraw równości, po rekonstrukcji rządu – od lipca br. realizuje zadania z zakresu równości, równego traktowania oraz przeciwdziałania przemocy domowej jako Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.
[16] Plan Równości Płci w Policji na lata 2023-2026; https://kgp.bip.policja.gov.pl/kgp/plan-rownosci-plci-w-policji-n/41846,Plan-Rownosci-Plci-w-Policji-na-lata-2023-2026.html
[17] Pajuste, T. (2022), Poland and UNSCR 1325: From Declaration to Implementation, Polish Yearbook of International Law, vol. 42
[18] SecurityWomen, Poland: National Action Plan Review, 2023.
[19] https://www.international.gc.ca/world-monde/issues_development-enjeux_developpement/gender_equality-egalite_des_genres/cnap_wps-pnac_fps.aspx?lang=eng
[20] https://www.securitywomen.org/unscr-1325-and-national-action-plans-nap/canada