Autor: Zespół Energy & Climate FKP

Opinia ws. postępowania dot. udzielenia pomocy publicznej dla pierwszej elektrowni jądrowej w Polsce

W związku z opublikowanym przez Komisję Europejską zaproszeniem do składania uwag w ramach postępowania w sprawie zatwierdzenia pomocy publicznej dla polskiej elektrowni jądrowej (sprawa SA.109707e).

Uwagi ogólne

W naszej opinii nie ulega wątpliwości, że rozwój energetyki jądrowej w Polsce może stanowić istotny przełom w zakresie rozwoju gospodarczego i wzmocnienia krajowej gospodarki, a także w polityce klimatycznej RP.

W tym drugim zakresie, Międzynarodowa Agencja Energii (MAE, IEA) wskazuje na kluczowe znaczenie energetyki jądrowej w zakresie redukowania śladu węglowego oraz osiągnięcia celu neutralności klimatycznej w horyzoncie czasowym do 2050 r. Nawet najambitniejszy ze scenariuszy, zakładający niemal 90% udział energii odnawialnej uwzględnia energetykę jądrową jako część rozwiązania pozwalającego na pełną i głęboką dekarbonizację gospodarek państw członkowskich MAE [1]. Co więcej, MAE szacuje, że brak energetyki jądrowej może podwyższyć koszt osiągnięcia neutralności klimatycznej nawet o 500 mld USD w formie koniecznych inwestycji.

Stąd w naszej ocenie, rząd RP podjął słuszną decyzję o zintensyfikowaniu działań związanych z budową pierwszej elektrowni jądrowej w Polsce. Co więcej, oficjalne dokumenty rządowe wskazują na priorytetowe znaczenie energetyki jądrowej w ograniczaniu produkcji energii elektrycznej z węgla kamiennego oraz brunatnego. Warto również odnotować prowadzone badania w ramach projektu DEsire2 [2], które wskazują na potencjał energetyki jądrowej w zakresie odchodzenia od węgla, jak również ostatnie zapowiedzi przedstawicieli Rządu RP dotyczące aktualizacji Polskiego Programu Energetyki Jądrowej („PPEJ”), wskazujące, że planowana druga elektrownia jądrowa w Polsce może zostać zlokalizowana w jednym z regionów powęglowych. Pozwoliłoby to na ograniczenie kosztów społecznych związanych z odchodzeniem od węgla w regionach obecnie uzależnionych od wydobycia / produkcji energii elektrycznej z tego surowca [3].

W zakresie wpływu energetyki jądrowej na rozwój gospodarczy Polski istnieją liczne opracowania, w tym np. opracowanie przygotowane przez Polski Instytut Ekonomiczny (PIE), który wskazuje m.in. na zwiększenie się produktu krajowego brutto Polski o 1 p.p. w związku z realizacją projektu jądrowego w naszym kraju [4]. Autorzy raportu identyfikują również inne pozytywne aspekty realizowania budowy elektrowni jądrowych w Polsce, takie jak wsparcie regionów (co może być w przyszłości istotne w kontekście planowanej drugiej elektrowni jądrowej w Polsce), czy na rynek pracy.

Nie mamy wątpliwości, że Komisja Europejska świadoma jest tych korzyści oraz potencjału energetyki jądrowej. Podkreślamy je dlatego, że w naszej ocenie konieczne jest pamiętanie o ww. korzyściach oraz uwzględnianie szerszego aspektu wpływu energetyki jądrowej na gospodarkę również przy dyskusji i pracach nad systemem wsparcia publicznego dla energetyki jądrowej w Polsce oraz pomocy publicznej udzielanej przez RP na budowę pierwszej elektrowni jądrowej.

Bezpieczeństwo, Europo!

Pod takim mottem organizowana jest Prezydencja RP w Radzie Unii Europejskiej, która rozpoczęła się wraz z początkiem 2025 r. i potrwa do 31 czerwca tego roku. Jakkolwiek kwestia bezpieczeństwa jest praktycznie niekwantyfikowalna, należy uwzględnić ją przy prowadzonej ocenie i pracach związanych z udzieleniem pomocy publicznej na pierwszą polską elektrownię jądrową.

a) Dywersyfikacja

Dywersyfikacja odgrywa szczególnie istotną rolę w odniesieniu do źródeł, których celem jest zapewnienie stabilności funkcjonowania systemów elektroenergetycznych państw członkowskich, a więc źródeł pozwalających na utrzymanie dostaw energii elektrycznej również w przypadku niekorzystnych warunków atmosferycznych. W dokumencie przedstawiającym ocenę wstępną wniosku Polski, odniesiono się do dwóch potencjalnych źródeł energii, które mogą odgrywać rolę stabilizatora sieci dla produkcji energii z odnawialnych źródeł, tj. gazu ziemnego oraz systemów bateryjnych.

W naszej ocenie w argumentacji dotyczącej wykorzystania gazu ziemnego w dokumencie rozpoczynającym konsultacje publiczne warto zwrócić uwagę również na aspekt bezpieczeństwa dostaw tego surowca do krajów europejskich, a nie tylko na klasyfikację tego surowca w polityce klimatycznej czy jego elastyczność jako źródła. Co prawda, w ostatnich latach cała Unia Europejska poczyniła istotne kroki w kierunku zredukowania stopnia uzależnienia od dostaw z kierunku rosyjskiego, co przede wszystkim podyktowane było słusznym sprzeciwem Unii Europejskiej wobec pełnowymiarowej inwazji Federacji Rosyjskiej na Ukrainę. Warto jednak zauważyć, że uzależnienie Unii Europejskiej od importu z jakiegokolwiek kierunku pozostaje faktem, który może negatywnie wpłynąć na pozycję międzynarodową Unii Europejskiej, jak również na jej bezpieczeństwo. W konsekwencji nadmiarowe poleganie na gazie ziemnym w stabilizowaniu systemów elektroenergetycznych państw członkowskich może, w najgorszym scenariuszu, doprowadzić do powtórzenia się scenariusza, który obserwowaliśmy w latach 2021 – 2022.

Ponadto warto zwrócić uwagę na kwestię poruszoną w Strategii Wodorowej Unii Europejskiej, która zakłada jednakowy udział wodoru „rodzimego” i importowanego z innych regionów w przyszłym zapotrzebowaniu na to paliwo. Mając na uwadze potencjalne znaczenie tego surowca dla zeroemisyjnego przemysłu w Unii Europejskiej (którego budowa stanowi jeden z priorytetów wskazywanych przez obecne Kolegium Komisarzy), wysoki stopień uzależnienia od importu wodoru może stanowić kolejne zagrożenie dla bezpieczeństwa Unii Europejskiej. Alternatywnym rozwiązaniem w tym zakresie wydaje się rozbudowa zeroemisyjnych źródeł wytwórczych w Unii Europejskiej oraz, w sytuacji nadpodaży energii elektrycznej, produkcja wodoru na terytorium państw członkowskich. W naszej ocenie, aspekt ten również powinien być wzięty pod uwagę przy rozważaniach dotyczących współistnienia energii jądrowej i odnawialnej w przyszłym miksie energetycznym Polski. W szczególności, patrząc na straty energetyczne związane z procesem elektrolizy, zasadnym jest rozważenie wykorzystania „prostszych” źródeł do produkcji wodoru (zielonego), podczas gdy zaspokojenie podstawowego zapotrzebowania na energię odbywać się będzie przy wykorzystaniu energetyki jądrowej.

b) Stabilizacja systemu

Pragniemy zwrócić uwagę Komisji Europejskiej na aspekt, który niejednokrotnie wydaje się pomijany w kontekście dyskusji dotyczącej bateryjnych systemów magazynowania energii. Jakkolwiek systemy te w przyszłości powinny odgrywać kluczową rolę w zakresie krótko (kilkudniowego)- i średnioterminowego (kilkutygodniowego) stabilizowania systemu, to przy obecnych realiach wydają się one niewystarczające do odgrywania roli w zakresie stabilizowania sieci np. pomiędzy sezonami. Jednocześnie, mając na uwadze szacunki dotyczące obecnych możliwości Krajowego Systemu Elektroenergetycznego w zakresie integracji OZE, zapewnienie elastycznego i zeroemisyjnego źródła energii pozostanie kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa funkcjonowania sieci energetycznych takich państw jak Polska.

W tym kontekście, energetyka jądrowa może odgrywać istotną rolę w zakresie zapewnienia stabilnych dostaw energii elektrycznej. Możliwe są przynajmniej dwa scenariusze. Pierwszy z nich zakłada harmonijne współistnienie energii jądrowej oraz odnawialnej w systemie. W okresach nadprodukcji OZE, energia ta może być magazynowana i wykorzystywana np. w ramach realizowanych polityk społecznych związanych z zwalczaniem ubóstwa energetycznego w Unii Europejskiej. Krótko- lub średnioterminowe magazynowanie energii elektrycznej w okresach nadprodukcji, a więc w okresie, w którym energia będzie wyjątkowo tania, stwarza możliwość łagodzenia skutków szoków cenowych w okresach, w których produkcja OZE spada (np. w związku z niesprzyjającymi warunkami atmosferycznymi) dla najbardziej potrzebujących obywateli.

Drugi scenariusz, zakłada wzajemne „zwalczanie” się energii z elektrowni jądrowej oraz OZE, co skutkować będzie licznymi nieefektywnościami rynkowymi, a także może być postrzegane jako niezgodne z zasadą „efektywność energetyczna przede wszystkim”, w zakresie w jakim może prowadzić to do marnowania energii.

Rynek energii elektrycznej

Drugim bardzo istotnym aspektem będącym badanym przez Komisję Europejską w postępowaniu jest wpływ proponowanej pomocy publicznej na funkcjonowanie rynku energii elektrycznej w Polsce oraz Unii Europejskiej. W pełni podzielamy pogląd Komisji Europejskiej o konieczności zapewnienia, że nowy środek pomocowy nie będzie powodował negatywnych skutków rynkowych, a więc nie będzie zakłócał obrotu energią elektryczną tak w Polsce jak i w Unii Europejskiej jako całości.

W kontekście tych rozważań, zasadnym wydaje się jednak uwzględnienie jeszcze jednego aspektu, który wydaje się pominięty w upublicznionych rozważaniach Komisji Europejskiej. Chodzi mianowicie o gotowość odbiorców (zwłaszcza odbiorców przemysłowych i biznesowych) do ponoszenia potencjalnej „dodatkowej opłaty” za niezawodność i pewność dostaw energii elektrycznej w określonej ilości oraz określonym czasie. Debata o konieczności uwzględniania przy wycenie energii elektrycznej z źródła również kwestii mocy, powinna być również brana pod uwagę przy ocenianiu proponowanego przez Rząd RP środka pomocowego. Może to być szczególnie istotne w kontekście trwającej debaty związanej z koniecznością ochrony konkurencyjności europejskiego przemysłu, a więc ograniczonego marginesu tolerancji przemysłu na wahania w dostępności lub istotne wahania ceny energii dla tych odbiorców. Elektrownia jądrowa mogłaby w tym zakresie odgrywać istotną rolę w dostarczeniu przemysłowi gwarancji tak niezawodności jak również przewidywalnej ceny.

Ponadto, dodatkowe duże wolumeny energii elektrycznej oferowane na Towarowej Giełdzie Energii pozwoliłyby na dalsze polepszenie płynności tego rynku, a więc w konsekwencji doprowadziłyby do polepszenia dostępności energii dla wszystkich odbiorców, a także w perspektywie czasu, polepszyły stopień uczestników rynku na sygnały rynkowe.

Podsumowanie

Polska strategia transformacji energetycznej w dużej mierze zakłada dekarbonizację stabilnych źródeł energii poprzez rozbudowę mocy jądrowych w Polsce. Pozwoli to zarówno na osiągnięcie korzystnych skutków gospodarczych (takich jak wymieniony wyżej wzrost PKB o p.p., czy możliwość rozwoju lokalnych przemysłów specjalizacyjnych), jak również na zapewnienie stabilnych i czystych dostaw energii elektrycznej do odbiorców. Warto również pamiętać, że ponad wszystko projekt ten pozwoli na przyśpieszenie i pogłębienie poziomu dekarbonizacji polskiej gospodarki, a jednocześnie stwarza realne szansa na ograniczenie kosztów społecznych tej transformacji.

W celu zrealizowania inwestycji w elektrownię jądrową, z racji na wysokie koszty CAPEX, konieczne jest przyznanie wsparcia państwa. Model proponowany przez Rząd RP w naszej ocenie zapewni realizację tego projektu, przy jednoczesnym ograniczeniu potencjalnych ryzyk dla funkcjonowania systemu elektroenergetycznego. Mając to na uwadze, chcemy wyrazić nasze poparcie dla prowadzonego procesu w sprawie przyznania pomocy publicznej na budowę pierwszej elektrowni jądrowej w Polsce, w kształcie proponowanym przez Rząd RP.

Autor: Zespół Energy & Climate, Fundacja im. Kazimierza Pułaskiego

[1] Międzynarodowa Agencja Energetyczna, Nuclear Power and Secure Energy Transition. From today’s challenges to tomorrow’s clean energy systems, MAE 2022;

[2] Projekt DEsire. (n.d.). Publikacje. https://projektdesire.pl/raporty/test/;

[3] Nuclear.pl. (2025, 14 marca). Ministerstwo Przemysłu przedstawiło założenia aktualizacji PPEJ. nuclear.pl. https://nuclear.pl/wiadomosci,news,25031401.html;

[4] Polski Instytut Ekonomiczny, Ekonomiczne aspekty inwestycji jądrowych w Polsce – wpływ na biznes, rynek pracy i społeczności lokalne, 2022.