Autor: Karolina Pawlik

Debata na temat sposobów finansowania zwiększonych wydatków obronnych toczy się również w Norwegii. Norwegowie znajdują się jednak w znacznie bardziej komfortowej sytuacji niż większość krajów Europy, ponieważ mogą korzystać ze swojego funduszu majątkowego — Norweskiego Państwowego Funduszu Emerytalnego (Statens Pensjonsfond Utland – SPU), będącego rezerwą finansową stworzoną właśnie na trudne czasy.

Norweski Państwowy Fundusz Emerytalny (Statens Pensjonsfond Utland – SPU, potocznie znany jako Oljefondet) jest największym na świecie państwowym funduszem majątkowym, inwestującym w 70 krajach. Na początku 2025 r. jego wartość wynosiła 1,79 bln USD [i] i to mimo że fundusz stracił ostatnio około 10% swojej wartości w wyniku zawirowań na rynkach finansowych po wydarzeniach z kwietnia 2025 r. Celem funduszu jest odpowiedzialne inwestowanie dochodów Norwegii z sektora ropy i gazu w sposób, który zapewni długoterminowy dobrobyt przyszłym pokoleniom Norwegów.

Funkcjonowanie funduszu jest obwarowane szeregiem wytycznych etycznych, które wykluczają możliwość inwestowania w określone branże. Od 2004 roku,[ii] zgodnie z decyzją norweskiego parlamentu, fundusz nie może angażować kapitału w firmy zajmujące się produkcją tytoniu, wydobyciem węgla czy wytwarzaniem określonych rodzajów broni, takich jak amunicja kasetowa czy broń jądrowa.

W obliczu rosnących niepewności geopolitycznych, w Norwegii wywiązała się debata na temat tego, jak fundusz mógłby zostać wykorzystany do sfinansowania zwiększenia wydatków na obronność, przede wszystkim w Norwegii. Norweskie partie opozycyjne – Partia Konserwatywna (Høyre) i Partia Postępu (Fremskrittpartiet) – wezwały do otwarcia funduszu na więcej inwestycji w sektor obronny. Erna Solberg, była premier i liderka Partii Konserwatywnej, argumentowała ostatnio, że zyski z Państwowego Norweskiego Funduszu Emerytalnego powinny zostać wykorzystane do inwestowania w norweskie firmy zbrojeniowe i zwiększenia produkcji broni i amunicji dla armii norweskiej.[iii] Jej partia przedstawiła nowy plan dotyczący obronności a na jego podstawie niektórzy posłowie złożyli projekty ustaw w norweskim parlamencie (Stortinget) mające na celu zwiększenie wydatków na obronność Norwegii.[iv]

Z kolei trzech posłów Partii Postępu (Fremskrittspartiet) złożyło projekt ustawy zakładający możliwość inwestowania środków funduszu w firmy produkujące komponenty do broni jądrowej.[v] Debata nad wykorzystaniem zysków z funduszu na potrzeby norweskiego programu zbrojeniowego jest jednak na wczesnym etapie. Tradycyjnie w Norwegii panował szeroki konsensus polityczny w sprawach bezpieczeństwa i obrony. W ubiegłym roku wszystkie partie reprezentowane w parlamencie poparły Długoletni Plan Obrony, zakładający zwiększenie nakładów na obronność o dodatkowe 600 miliardów koron norweskich (około 215 miliardów złotych) do 2036 roku.

Jednak kwestia zmiany zasad dotyczących wykorzystania zysków funduszu pozostaje bardziej kontrowersyjna. Do tej pory propozycja ta spotkała się z oporem ze strony rządzącej Partii Pracy (Arbeiderpartiet), która podkreśla, że istnieją inne sposoby finansowania zwiększonych wydatków obronnych bez konieczności naruszania etycznych wytycznych inwestycyjnych funduszu. Ostatnio minister finansów Norwegii, Jens Stoltenberg, jednoznacznie odrzucił pomysł, iż Norwegia mogłaby sfinansować inwestycje zbrojeniowe UE.[vi]

Innym przedmiotem debaty jest ewentualny udział Norwegii w zbrojenie UE. Propozycję tę przedstawił w artykule opiniotwórczym[vii] Trym Riksen, szef Zarządzania Portfelem Inwestycyjnym w Gabler, norweskiej firmie zarządzającej aktywami. Argumentował on, że w obliczu niestabilnej i nieprzewidywalnej sytuacji geopolitycznej oraz wysokiego stopnia zadłużenia wielu państw członkowskich UE, Norwegia powinna wzmocnić swoje wsparcie dla europejskich partnerów, poprzez współfinansowanie ich wydatki na obronność. Następstwem tej dyskusji jest otwarty list[viii] autorstwa najbardziej uznanych i cenionych norweskich ekonomistów i naukowców, w tym byłego szefa Norweskiego Funduszu Emerytalnego Państwowego, którzy postulują zwiększenie wsparcia Norwegii dla Ukrainy poprzez nadzwyczajne finansowanie z Funduszu. Wymagałoby to zmiany uchwały dotyczącej zasady budżetowej (handlingsregelen)[ix] dotyczącej wykorzystania zysków kapitałowych z funduszu. Zgodnie z tą zasadą rząd nie może wykorzystać więcej niż 3% zysków kapitałowych z funduszu rocznie.

Propozycja wykorzystania środków z Funduszu Naftowego do finansowania europejskich zbrojeń to bez wątpienia inicjatywa ciekawa i prowokująca do debaty. Na obecnym etapie dyskusja ta toczy się jednak głównie w środowiskach eksperckich i na łamach mediów. Wydaje się, że w norweskiej polityce panuje obecnie niewielkie zainteresowanie włączeniem funduszu w projekty wspierające zbrojenia państw UE.

W kontekście nadchodzących wyborów parlamentarnych (8 września 2025) oraz trudnej sytuacji gospodarczej, z jaką borykały się norweskie gospodarstwa domowe w ostatnich latach, wydaje się mało prawdopodobne, aby Państwowy Norweski Fundusz Emerytalny mógł zostać w krótkim terminie wykorzystany do finansowania zbrojeń w państwach UE. Jak wspomniano wcześniej, niedawne spadki na rynkach finansowych  po wprowadzeniu przez administrację Trumpa ceł na szereg krajów, spowodowały, że fundusz stracił 10% swojej wartości w porównaniu do stycznia br. Ani obecna sytuacja polityczna w Norwegii, ani wyzwania gospodarcze nie sprzyjają podejmowaniu przez norweskich decydentów odważnych i niestandardowych działań w zakresie liberalizacji zasad wykorzystywania środków z funduszu. Niemniej, scenariusz ten może ulec zmianie w zależności od wyniku nadchodzących wyborów parlamentarnych. Główne partie opozycyjne — Partia Konserwatywna oraz Partia Postępu — deklarują większą otwartość na wykorzystanie funduszu do zwiększenia wydatków obronnych na potrzeby Norwegii oraz liberalizacji etycznych wytycznych dotyczących inwestycji funduszu.

Mimo ograniczeń instytucjonalnych i politycznych, istnieje przestrzeń do współpracy z Norwegią — kluczowym partnerem Unii Europejskiej w obszarze bezpieczeństwa i obronności — w celu poszukiwania innowacyjnych rozwiązań finansowych. Eksperci finansowi, ekonomiści oraz przedstawiciele środowisk akademickich podkreślają, że misją funduszu jest zapewnienie dobrobytu przyszłym pokoleniom Norwegów. W ich ocenie nie ma skuteczniejszego sposobu na zabezpieczenie tej przyszłości niż inwestowanie w bezpieczeństwo i stabilność już dziś.

Author: Karolina Pawlik, Starsza Specjalista w Programie Bezpieczeństwo i Odporność, Fundacja im. Kazimierza Pułaskiego

 

[i] Dane Oljefondet, https://www.nbim.no/no/

[ii]http://www.rorg.no/Aktuelt/2019_2020__Gjennomgang_av_de_etiske_retningslinjene_for_Oljefondet/index.html

[iii] B. Haugan & A. A. T. Brekke, «Erna Solberg vil ta av oljepengene for å forsvare Norge», VG

https://www.vg.no/nyheter/i/8q15q1/erna-solberg-vil-ta-av-oljepengene-for-aa-forsvare-norge

[iv] https://www.stortinget.no/no/Saker-og-publikasjoner/Saker/Sak/?p=102567

[v] https://www.stortinget.no/no/Saker-og-publikasjoner/Saker/Sak/?p=102353

[vi]O. Inge Aas «Stoltenberg til nytt toppmøte. På agendaen står en helt ny måte å bygge europeisk forsvar», Aftenposten https://www.aftenposten.no/norge/politikk/i/W0AvaL/stoltenberg-fikk-sjelden-invitasjon-til-toppmoete-skal-diskutere-et-europeisk-forsvarsfond

[vii] T. Riksen «Oljefondet kan finansiere Europas opprustning», Dagens Næringsliv https://www.dn.no/kronikk/sikkerhetspolitikk/finans/oljefondet/oljefondet-kan-finansiere-europas-opprustning/2-1-1781171

[viii] K.N. Kjær «Handlingsregelen må ikke stå i veien for en kraftig økning av Norges støtte til Ukraina», Aftenposten https://www.aftenposten.no/meninger/debatt/i/jQ1r70/handlingsregelen-maa-ikke-staa-i-veien-for-en-kraftig-oekning-av-norges-stoette-til-ukraina

[ix] https://www.regjeringen.no/no/tema/okonomi-og-budsjett/norsk_okonomi/bruk-av-oljepenger-/id449281/