Autor: Agnieszka Grzegorzewska

9 stycznia 2024 roku norweski parlament (Storting) zatwierdził propozycję udostępnienia części morza na działalność wydobywczą, tym samym rozpoczynając etap eksploracyjny górnictwa głębinowego (DSM) na norweskim szelfie kontynentalnym [1]. Jednak jedenaście miesięcy później prace te zostały nagle wstrzymane, gdy Socjalistyczna Partia Lewicy (Sosialistisk Venstreparti) zagroziła nie zatwierdzeniem budżetu rządu na 2025 rok [2]. To z pozoru mało znaczące wydarzenie wywołało szerszą, choć niezbyt nagłośnioną przez zagraniczne media dyskusję: czym właściwie jest górnictwo głębinowe, i dlaczego ma ono tak wielkie znaczenie?

Surowce krytyczne, górnictwo głębinowe i zielona transformacja

Surowce krytyczne, takie jak lit, nikiel czy kobalt, są kluczowe przy produkcji “zielonych” technologii wykorzystywanych w procesie transformacji energetycznej, takich jak baterie, panele słoneczne czy turbiny wiatrowe [3]. Stabilność dostaw tych surowców jest zatem niezbędna aby kraj mógł przejść transformację energetyczną. Jednak ich występowanie jest ograniczone geograficznie do państw takich jak Australia, Chile, Demokratyczna Republika Konga czy Rosja [4], tworząc skomplikowane łańcuchy dostaw do największych ich importerów, m.in. Unii Europejskiej czy Chin. Ponadto, wydobycie surowców krytycznych związane jest z dylematami środowiskowymi, na przykład niezrównoważone i nieekologiczne praktyki górnicze, oraz etycznymi, takie jak naruszanie praw pracowniczych, w tym doniesieniami o wykorzystywaniu dziecięcej siły roboczej w kopalniach kobaltu w DRK [5].

Jednocześnie istnieje alternatywa dla konwencjonalnego wydobycia surowców krytycznych na lądzie. Niektóre z nich, przykładowo miedź, mangan, kobalt czy nikiel, można znaleźć na dnie morskim na głębokości od kilkuset do kilku tysięcy metrów w postaci konkrecji polimetalicznych, siarczków czy skorup ferromanganowych [6]. Norwegia posiada zarówno siarczki polimetaliczne, jak i skorupy ferromanganowe bogate w kobalt, nikiel, mangan, miedź, cynk, a przede wszystkim lit i skand, najważniejsze “zielone” metale [7]. Jednak górnictwo głębinowe wiąże się z istotnymi problemami, w tym znacznym wpływem na morskie środowisko i ekosystemy.

Norweska rzeczywistość

“Mamy prawa do korzystania z naszego szelfu kontynentalnego” odpowiedział Terje Aasland, norweski minister energii, zapytany o rozwój krajowego przemysłu górnictwa głębinowego [8] [9]. Stwierdzenie to jest teoretycznie prawdziwe, ponieważ Artykuły 55 i 56 Konwencji Narodów Zjednoczonych o Prawie Morza wyraźnie definiują prawa i przywileje państw w ich wyłącznych strefach ekonomicznych rozciągających się do 200 mil morskich poza wodami terytorialnymi [10]. Obszar przeznaczony pod działalność górniczą miał obejmować Morze Barentsa i Morze Północne, od wybrzeży Nordlandu po Finnmark na Kole Podbiegunowym [11]. Plan zakładał powstanie zarówno strefy eksploracji, jak i potencjalnej przyszłej eksploatacji, w sumie obejmując około 281 tysięcy kilometrów kwadratowych. Dla porównania, jest to niewiele więcej niż powierzchnia Wielkiej Brytanii.

Inicjatywa jednak podzieliła zarówno norweski parlament, jak i społeczeństwo, oraz spotkała się z międzynarodową krytyką. Zwolennicy planu, w głównej mierze socjaldemokratyczna Partia Pracy (Arbeiderpartiet), Partia Centrum (Senterpartiet), Partia Konserwatywna (Høyre) i Partia Postępu (Fremskrittspartiet), a także przedstawiciele przemysłu naftowego i gazowego, postrzegają ją jako część szerszej strategii geoekonomicznej Norwegii. Umożliwienie podmiotom prywatnym eksploracji i gromadzenia danych na temat zasobów głębinowych zostało uznane za ważny krok w kierunku zaspokojenia przyszłego zapotrzebowania Europy na minerały krytyczne, przy jednoczesnym zabezpieczeniu pozycji Norwegii w łańcuchu ich dostaw [12] [13] [14]. Politycy popierający plan podkreślali jego potencjał w zakresie tworzenia miejsc pracy w kraju, przedstawiając wydobycie surowców z głębin morskich jako niezbędny element wzrostu gospodarczego państwa. Należy jednak podkreślić, zwolennicy projektu także podkreślali znaczenie wpływu wydobycia głębinowego na środowisko, a działalność ta miała podlegać ścisłej regulacji zarówno pod względem kryteriów dotyczących przedsiębiorstw (ze szczególnym uwzględnieniem bezpieczeństwa państwowego), jak i monitorowania oddziaływania tej aktywności na ekosystemy morskie [15].

Mniejsze partie reprezentowane w Stortingu, m.in. Socjalistyczna Partia Lewicy (Sosialistisk Venstrepartiet), socjalistyczna Partia Czerwona (Rødt), Partia Liberalna (Venstre), Partia Zielonych (Miljøpartiet De Grønne) i Chrześcijańska Partia Ludowa (Kristelig Folkepartiet), wraz z organizacjami ekologicznymi i aktywistami, wezwały do całkowitego wstrzymania projektu, twierdząc, że obecna wiedza jest niewystarczająca, aby przewidzieć wpływ eydobycia głębinowego na delikatne ekosystemy morskie w Arktyce [17] [18]. Co ciekawe, zapytani o rosnące zapotrzebowanie na minerały krytyczne, podkreślili oni potrzebę modernizacji istniejących już technologii w taki sposób, aby przedłużyć ich żywotność zamiast inwestować w nowe rozwiązania, co doprowadziłoby do całkowitego zminimalizowania zapotrzebowania na wydobycie minerałów krytycznych [19].

Ostatecznie względy środowiskowe przeważyły nad względami ekonomicznymi, doprowadzając do zawieszenia projektu przez Socjalistyczną Partię Lewicy (Sosialistisk Venstreparti) w grudniu 2024 roku [20].

Perspektywa europejska

Rozwój norweskiego górnictwa głębinowego spotkał się z krytyką ze strony różnych aktorów i organizacji międzynarodowych, w tym Unii Europejskiej. Komisja Europejska przedstawia bardzo ostrożne stanowisko w kwestii górnictwa głębinowego, powołując się na zasady zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska, posuwając się nawet do odrzucenia jego rekomendacji zawartej w raporcie Mario Draghiego “Przyszłość Konkurencyjności Europy” [21] [22] Nic więc dziwnego, że Komisja Europejska wyraziła zaniepokojenie decyzją norweskiego parlamentu i wezwała do szerszego moratorium na górnictwo głębinowe, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony środowiska morskiego i bioróżnorodności, a także rozwoju badań naukowych w tej dziedzinie [23].

Godne uwagi jest to, że Komisja jedynie przytoczyła swoje stanowisko na ten temat z 2022 roku, co świadczy o braku zmian i rozwoju europejskiej polityki DSM. Tymczasem Europa wciąż importuje surowce krytyczne z państw trzecich. W 2024 roku 95% importu pierwiastków ziem rzadkich (w tym wyżej wspomnianego skandu) do Unii Europejskiej pochodziło z Chin, Malezji i Rosji [24]. Innymi partnerami handlowymi UE w tym zakresie są Stany Zjednoczone, Izrael, Brazylia, Chile, Wielka Brytania i Republika Południowej Afryki, co stanowi różny poziom ryzyka dla łańcuchów dostaw poszczególnych surowców [25], nasuwając kolejne pytanie: czy Europa nie powinna zrobić czegoś ze swoim uzależnieniem od importu surowców krytycznych?

Wyniki norweskich wyborów parlamentarnych nie pozwalają na ten moment przewidzieć przyszłości przemysłu górnictwa głębinowego w tym kraju. Jednak prognozy sugerują wzrost zapotrzebowania na surowce krytyczne w nadchodzących latach, między innymi ze względu na rozwój technologii wykorzystywanych w transformacji energetycznej. Globalne mocarstwa, w tym Chiny i Stany Zjednoczone, wykazują rosnące zainteresowanie górnictwem głębinowym i wydobyciem minerałów z dna morskiego, prześcigając w tym wyścigu Europę [26]. Jeśli więc UE nadal chce być globalnym liderem transformacji energetycznej, potrzebna jest spójna i konkretna strategia pozyskiwania surowców krytycznych w sposób odporny i niezależny. I być może umożliwienie i wsparcie Norwegii w górnictwie głębinowym jest jednym z takich rozwiązań.

Źródła:

[1] Energidepartementet (2024). Norway gives green light for seabed minerals. [online] Government.no. Available at: https://www.regjeringen.no/en/aktuelt/norway-gives-green-light-for-seabed-minerals/id3021433.
[2] Davies, M. (2024). Deep-sea mining: Norway suspends controversial plan. BBC. [online] Available at: https://www.bbc.com/news/articles/c9wlj818kr7o.
[3] IRENA (2023). Geopolitics of the Energy Transition: Critical Materials. [online] Abu Dhabi: International Renewable Energy Agency, pp.1–150. Available at: https://wwfint.awsassets.panda.org/downloads/irena_geopolitics_energy_transition_critical_materials_2023_1.pdf.

[4] IRENA (2023). Geopolitics of the Energy Transition: Critical Materials. [online] Abu Dhabi: International Renewable Energy Agency, pp.1–150. Available at: https://wwfint.awsassets.panda.org/downloads/irena_geopolitics_energy_transition_critical_materials_2023_1.pdf.

[5] Save the Children (2024). DRC: Cobalt mines, child labour and the green transition. [online] Save the Children International. Available at: https://www.savethechildren.net/stories/drc-cobalt-mines-child-labour-and-green-transition.

[6] Johansen, J.I. (2024). Kan vi gjøre hva vi vil på havets bunn? [online] NRK. Available at: https://www.nrk.no/vestland/xl/norge-vil-apne-gigantiske-undervannsomrader-for-mineral-leting-mot-internasjonale-protester-1.17057745 [Accessed 19 Aug. 2025].

[7] Johansen, J.I. (2024). Kan vi gjøre hva vi vil på havets bunn? [online] NRK. Available at: https://www.nrk.no/vestland/xl/norge-vil-apne-gigantiske-undervannsomrader-for-mineral-leting-mot-internasjonale-protester-1.17057745 [Accessed 19 Aug. 2025].

[8] Johansen, J.I. (2024). Kan vi gjøre hva vi vil på havets bunn? [online] NRK. Available at: https://www.nrk.no/vestland/xl/norge-vil-apne-gigantiske-undervannsomrader-for-mineral-leting-mot-internasjonale-protester-1.17057745 [Accessed 19 Aug. 2025].

[9] “Vi har jo rett til å utvikle vår egen kontinentalsokkel” (tłumaczenie własne)

[10] United Nations (1994). United Nations Convention on the Law of the Sea. [online] Available at: https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf.

[11] Melgård, M. and Berglihn, H. (2023). Regjeringen åpner for gruvedrift på havbunnen: –Sjokkerende uansvarlig. [online] DN.no. Available at: https://www.dn.no/politikk/terje-aasland/store-regjeringen/havbunnsmineraler/regjeringen-apner-for-gruvedrift-pa-havbunnen-sjokkerende-uansvarlig/2-1-1470182?abtest=a.

[12] Middleton, A. (2024). Arctic Deep Seabed Mining in Norway: Government Policies vs Public Opinion. Current Developments in Arctic Law, [online] 12(1), pp.24–32. Available at: https://lauda.ulapland.fi/bitstream/handle/10024/66263/Middleton_Alexandra.pdf?sequence=1.

[13] Fremskrittspartiet (2025). Enighet om utvinning av havbunnsmineraler. [online] Www.frp.no. Available at: https://www.frp.no/nyheter/enighet-om-utvinning-av-havbunnsmineraler.

[14] Senterpartiet (2023). Bred støtte til regjeringens åpning for havbunnsmineraler. [online] Senterpartiet. Available at: https://www.senterpartiet.no/aktuelt/bred-stotte-til-regjeringens-apning-for-havbunnsmineraler.

[15] Fremskrittspartiet (2025). Enighet om utvinning av havbunnsmineraler. [online] Www.frp.no. Available at: https://www.frp.no/nyheter/enighet-om-utvinning-av-havbunnsmineraler.

[16] Senterpartiet (2023). Bred støtte til regjeringens åpning for havbunnsmineraler. [online] Senterpartiet. Available at: https://www.senterpartiet.no/aktuelt/bred-stotte-til-regjeringens-apning-for-havbunnsmineraler.

[17] Middleton, A. (2024). Arctic Deep Seabed Mining in Norway: Government Policies vs Public Opinion. Current Developments in Arctic Law, [online] 12(1), pp.24–32. Available at: https://lauda.ulapland.fi/bitstream/handle/10024/66263/Middleton_Alexandra.pdf?sequence=1.

[18] Bugge, S., Korsnes, O.S. and NTB (2024). Stortinget sa ja til omstridt gruvedrift på havbunnen. [online] VG. Available at: https://www.vg.no/nyheter/i/Q7LX8Q/stortinget-sa-ja-til-omstridt-gruvedrift-paa-havbunnen.

[19] Bugge, S., Korsnes, O.S. and NTB (2024). Stortinget sa ja til omstridt gruvedrift på havbunnen. [online] VG. Available at: https://www.vg.no/nyheter/i/Q7LX8Q/stortinget-sa-ja-til-omstridt-gruvedrift-paa-havbunnen.

[20] Davies, M. (2024). Deep-sea mining: Norway suspends controversial plan. BBC. [online] Available at: https://www.bbc.com/news/articles/c9wlj818kr7o.

[21] Draghi, Mario. “The Future of European Competitiveness Part a | a Competitiveness Strategy for Europe.” Commission.europa.eu. Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2024. https://commission.europa.eu/topics/eu-competitiveness/draghi-report_en.

[22] Canton, J. (2024). NGOs’ Concerns Regarding References to Deep Sea Mining in Mario Draghi’s Report: The Future of European Competitiveness. [online] Brussels: European Commission. Available at: https://ejfoundation.org/resources/downloads/Reply_Concerns-regarding-references-to-deep-sea-mining_FINAL_2024-10-10-154645_kyqh.pdf.

[23] Delivorias, A. (2024). Norway to mine part of the Arctic seabed. [online] Brussels: European Parliamentary Research Service. Available at: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2024/757616/EPRS_ATA%282024%29757616_EN.pdf.

[24] Eurostat (2025). International trade in critical raw materials – Statistics Explained – Eurostat. [online] Europa.eu. Available at: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=International_trade_in_critical_raw_materials#Rare_earth_elements.2C_scandium_and_yttrium_.28REE.2B.29.

[25] Eurostat (2025). International trade in critical raw materials – Statistics Explained – Eurostat. [online] Europa.eu. Available at: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=International_trade_in_critical_raw_materials#Rare_earth_elements.2C_scandium_and_yttrium_.28REE.2B.29.

[26] Baruah, D.M. (2025). Uncharted territory: deep-sea mining and the underwater domain. [online] Available at: https://www.iiss.org/online-analysis/online-analysis/2025/03/uncharted-territory-deep-sea-mining-and-the-underwater-domain/.