Autor: Tomasz Smura

W dniach 25-27 kwietnia br. w Pekinie odbyło się drugie forum pasa i szlaku – międzynarodowej konferencji wysokiego szczebla poświęconej współpracy w ramach chińskiej inicjatywy „jednego pasa – jednego szlaku” (One Belt, One Road – OBOR). Zgodnie z informacjami strony chińskiej, w konferencji wzięło udział niemal 6000 uczestników ze 150 krajów oraz przedstawiciele 92 organizacji międzynarodowych. Pośród uczestników było też 38 głów państw i szefów rządów. Pomimo oficjalnie zadeklarowanych niemal 300 „osiągnięć” forum, konferencja miała na celu – jak się wydaje – przede wszystkim uspokojenie krytyków chińskiej inicjatywy.

Forum pasa i szlaku z pewnością było gigantycznym przedsięwzięciem. Wśród przybyłych na konferencję głów państw i szefów rządów znaleźli się m.in. prezydenci: Białorusi, Cypru, Czech, Egiptu, Portugalii, Rosji, Serbii, Szwajcarii, kanclerz Austrii oraz premierzy: Grecji, Węgier, Włoch, Singapuru, Wietnamu, Indonezji, a także Sekretarz Generalny ONZ i Dyrektor Zarządzający Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Druga edycja Forum miała na celu zgromadzenie przywódców przychylnych ogromnemu chińskiemu przedsięwzięciu „jednego pasa – jednej drogi”.

Jeden pas – jedna droga

Przedstawiona pod koniec 2013 r. przez przewodniczącego ChRL Xi Jinpinga koncepcja OBOR, na którą składają się część lądowa („ekonomiczny pas jedwabnego szlaku”) i morska („morski jedwabny szlak XXI wieku”) polegać ma m.in. na stworzeniu nowych sieci transportowych (drogowych, kolejowych – w tym w zakresie kolei dużych prędkości – morskich i przesyłowych) pomiędzy Chinami a będącą najważniejszym partnerem handlowym Chin – Unią Europejską, a także państwami Bliskiego Wschodu, Afryki i Azji Środkowej. Projekty w ramach „pasa i szlaku” finansowane mają być m.in poprzez Fundusz Nowego Jedwabnego Szlaku i Azjatycki Bank Inwestycji Infrastrukturalnych, a pośród kluczowych inwestycji realizowanych w ramach koncepcji są m.in. chińsko-pakistański korytarz gospodarczy czy zakup udziałów i inwestycje w greckim porcie w Pireusie. OBOR – często przestawiany przez Pekin jako nowy plan Marshalla – jest sztandarowym projektem chińskiej polityki zagranicznej i gospodarczej i zgodnie z chińską narracją tworzony jest w oparciu o zasady „wszystkie strony wygrywają”[i].

Tymczasem OBOR postrzegany jest często na Zachodzie jako narzędzie rozszerzania chińskich wpływów a Azji Południowej i Środkowej, Afryce czy na Bałkanach. Jak wskazuje opublikowany przez Departament Obrony USA dokument Assesment on U.S. Defense Implications of China’s Expanding Global Access z grudnia 2018: „podczas, gdy niektóre projekty w ramach OBOR są motywowane przez względy ekonomiczne, OBOR służy także szerszym strategicznym celom”[ii]. Jak się wydaje, ma on pozwolić Chinom na uniezależnienie swojego handlu od łatwych do zablokowania przez marynarkę wojenna USA, w przypadku konfliktu z Chinami, morskich szlaków handlowych. Co, więcej Chiny są oskarżane przez państwa Zachodu o wpędzanie uboższych państw rozwijających infrastrukturę w oparciu o Chiny w „pułapkę zadłużenia” (np. na tle doniesień o problemach ze spłatą zadłużenia przez Kenię w związku z budową linii Nairobi – Mombasa), faworyzowanie swoich wykonawców i nieprzestrzeganie norm ochrony środowiska.

Do zarzutów tych odniósł się już w wystąpieniu otwierającym Xi Jinping. Chiński przywódca podkreślił, że w ramach realizacji koncepcji „pasa i szlaku” potrzebna jest „otwarta, zielona i czysta współpraca”, oparta na wysokich standardach i zasadzie zrównoważonego rozwoju (zostało to również podkreślone w deklaracji końcowej). Xi zapowiedział także szerszy dostęp do rynku chińskiego dla zagranicznych inwestycji, wzmocnienie wysiłków na rzecz ochrony własności intelektualnej (co jest kością niezgody w relacjach z USA i UE) i zwiększenie importu z zagranicy.

Jak się wydaje przekaz z forum adresowany był głównie właśnie do państw Zachodu coraz ostrożnej przyglądających się idei „pasa i szlaku”. Chiny znajdują się obecnie pod coraz większą presją związaną z trwającymi negocjacjami handlowymi z USA i naciskami Waszyngtonu na sojuszników w kwestii ograniczenia współpracy z chińską firmą branży telekomunikacyjnej Huawei. Coraz bardziej asertywna wobec Państwa Środka staje się UE, co znalazło wyraz w czasie szczytu UE-Chiny na początku kwietnia 2019 r., w czasie którego Unia miała grozić zarzuceniem wspólnego oświadczenia, jeśli nie znalazłyby się w nim punkty, na które naciskała Wspólnota (np. dotyczące dostępu do chińskiego rynku dla unijnych przedsiębiorstw czy zaprzestania wymuszanego transferu technologii). USA i UE wzmacniają też mechanizmy monitorowania inwestycji chińskich w strategicznych sektorach swoich gospodarek.

W takich okolicznościach realizacja planów inwestycyjnych ChRL staje się coraz trudniejsza, stąd chińskim władzom zależy na przedstawieniu OBOR, jako mechanizmu kreowania inwestycji o wysokiej jakości, realizowanych z poszanowaniem środowiska i na zasadach konkurencyjności i transparentności.

Oficjalnie forum zakończyło się pełnym sukcesem i według informacji chińskich władz przyniosło 283 „rezultaty”. Są one oczywiście na mocno zróżnicowane, niemniej pojawiły się wśród nich konkretne porozumienia dotyczące infrastruktury czy transportu.  W komunikacie końcowym szefowie państw i rządów potwierdzili natomiast, iż koncepcja „pasa i szlaku” sprzyja lepszym powiązaniom i rozwojowi światowej gospodarki w duchu promowania pokoju, współpracy, otwartości równości i wzajemnych korzyści.

Wnioski

Chińska inicjatywa pasa i szlaku znajduje się pod rosnącą presją międzynarodową. Coraz bardziej sceptyczne wobec niej są Stany Zjednoczone i Japonia, większą ostrożność wykazuje też UE (co przekłada się na stosunek do chińskich projektów w krajach kandydujących z Bałkanów Zachodnich czy państwach Europy Środkowo-Wschodniej). Chiny próbują więc zmienić narrację wokół inicjatywy zapowiadając podniesienie jakości projektów w ramach OBOR. Podobnie jak wobec innych obszarów spornych z państwami Zachodu, brak jest tu na razie konkretnych rozwiązań. UE powinna zatem naciskać na Chiny m.in. w kwestii transparentności przedsięwzięć i dopuszczanie europejskich podmiotów do inwestycji realizowanych w ramach OBOR, jako warunek ogólnego wsparcia dla inicjatywy.

Autor: Tomasz Smura, Dyrektor Biura Analiz Fundacji im. Kazimierza Pułaskiego

[i] Marcin Kaczmarski, Nowy Jedwabny Szlak: uniwersalne narzędzie chińskiej polityki, Ośrodek Studiów Wschodnich, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2015-02-10/nowy-jedwabny-szlak-uniwersalne-narzedzie-chinskiej-polityki.
[ii] Assesment on U.S. Defense Implications of China’s Expanding Global Access, Department of Defense, https://media.defense.gov/2019/Jan/14/2002079292/-1/-1/1/EXPANDING-GLOBAL-ACCESS-REPORT-FINAL.PDF