1080px-Cavour_(550)

Autor foto: Domena publiczna

Międzynarodowe wysiłki, narodowe cele – założenia polityki obronnej Włoch

Międzynarodowe wysiłki, narodowe cele – założenia polityki obronnej Włoch

14 grudnia, 2021

Międzynarodowe wysiłki, narodowe cele – założenia polityki obronnej Włoch

1080px-Cavour_(550)

Autor foto: Domena publiczna

Międzynarodowe wysiłki, narodowe cele – założenia polityki obronnej Włoch

Autor: Maciej Pawłowski

Opublikowano: 14 grudnia, 2021

Pułaski Policy Paper nr 11, 2021, 14 grudnia 2021 r.

Priorytety strategiczne

18 października 2021 r. podczas Forum Przemysłowego NATO w Rzymie włoski minister obrony Lorenzo Guerini wygłosił przemówienie na temat jedności euro-atlantyckiej. Stwierdził w nim m.in., że założenia Kompasu Strategicznego UE, które 3 dni wcześniej zostały zaprezentowane Radzie UE ds. zagranicznych[1] powinny zakładać komplementarność wobec działań NATO[2]. Dzień wcześniej Guerini spotkał się ze swoim odpowiednikiem z Wielkiej Brytanii – Benem Wallace’m celem przedyskutowania kwestii objęcia przez Włochy kierownictwa misji NATO w Iraku w 2022 r. oraz wymiany opinii na temat bieżącej sytuacji w Libii i Afganistanie[3]. Wydarzenia te stanowią realizację najważniejszego założenia polityki obronnej Włoch polegającego na utrzymywaniu spójności pomiędzy działaniami ONZ, NATO i UE w celu wykorzystania ich do zapewnienia bezpieczeństwa w basenie Morza Śródziemnego. W zależności od siły przebicia Włoch w relacjach z optującą za autonomią strategiczną UE w dziedzinie obronności Francją, narzędziem wspierającym lub utrudniającym zachowanie spójności transatlantyckiej będzie podpisany 25 listopada 2021 r. między tymi państwami Traktat Kwirynalski. Zakłada on bowiem pogłębianie integracji obydwu państw m.in. poprzez współpracę i konsultacje w zakresie polityki zagranicznej.

Dokumentem wskazującym priorytety włoskiej polityki obronnej jest „Biała księga na rzecz bezpieczeństwa międzynarodowego i obrony” opublikowana przez Ministerstwo Obrony w 2015 roku[4]. Zgodnie z jej zapisami najważniejszymi zadaniami włoskiej armii są kolejno:

1. Obrona państwa;

2. Obrona obszaru euro-atlantyckiego i euro-śródziemnomorskiego (w tym zapewnienie stabilności na Morzu Śródziemnym);

3. Udział w zapewnieniu pokoju i rozwoju bezpieczeństwa międzynarodowego;

4. Udział w konkretnych misjach międzynarodowych odpowiadających na bieżące wyzwania.

W interesie Włoch jest zachowanie jedności politycznej obszaru euro-atlantyckiego, ponieważ rozwiązanie to w trwały sposób gwarantuje bezpieczeństwo włoskich granic, a państwa należące do omawianego obszaru przyjmują ok. 75 proc. całkowitego włoskiego eksportu. Jednocześnie większość inwestorów na rynki włoskim pochodzi z UE i USA. Najlepszym przykładem tych zależności, jest fakt, iż kryzys na rynku nieruchomości w USA w 2008 r. doprowadził do odpływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych z Włoch w 2009 r. wywołując w kraju wieloletni kryzys gospodarczy. W celu zapewnienia skutecznej obrony tego obszaru w2001 r. na terenie Włoch utworzono dowództwo szczebla operacyjnego zdolne do szybkiego przemieszczenia i dowodzenia znacznymi siłami Sojuszu Północnoatlantyckiego (NATO Rapid Deployable Corps – Italy z siedzibą w Solbiate Olona)[5]. Jednocześnie Włochy dostrzegają tendencję do zmniejszania aktywności USA w Europie na rzecz rejonu Azji i Pacyfiku i z tego względu nie sprzeciwiają się rozwojowi integracji europejskiej w dziedzinie obronności.

Szczególne znaczenie dla Włoch ma zapewnienie bezpieczeństwa i stabilności politycznej w państwach basenu Morza Śródziemnego. Państwa północnej Afryki i Bliskiego Wschodu są ważnymi dostawcami ropy naftowej i gazu na półwysep Apeniński oraz, ze względu na intensywny wzrost demograficzny, perspektywicznymi rynkami zbytu dla włoskich towarów i usług oraz miejscami realizacji kontraktów przez włoskie firmy. Już obecnie ponad 40 proc. gazu[6] i ponad 60 proc. ropy naftowej[7] pochodzi z tego regionu.

Jednocześnie kraje basenu Morza Śródziemnego są dla Włoch kluczowymi partnerami w zakresie zwalczania nieuregulowanej migracji i zorganizowanego terroryzmu. Na obszarze tym ma jednak miejsce niekorzystny dla UE spór o wpływy między Włochami a Francją, którego najjaskrawszym przejawem jest wspieranie przeciwnych stron wojny domowej w Libii. Stosowanie postanowień Traktatu Kwirynalskiego stwarza szansę na polubowne rozwiązanie tego sporu i dokonanie podziału wpływów w regionie w sposób, który nie będzie obniżał autorytetu UE.

Włochy są szczególnie zainteresowane zapewnieniem bezpieczeństwa i pokoju na tych obszarach, które stanowią potencjalne rynki do ekspansji ekonomicznej lub źródło nieuregulowanej migracji. W celu zabezpieczenia związanych z tym interesów narodowych 9,5 tys. włoskich żołnierzy uczestniczy w łącznie 44 misjach NATO, UE i ONZ na 4 kontynentach, skupiając się przede wszystkim na Morzu Śródziemnym, w Afryce i Bliskim Wschodzie[8]. Poza wspomnianymi już organizacjami i państwami obszaru euroatlantyckiego kolejne włoskie rządu uznają Rosję i Chiny, jako głównych partnerów w rozwiązywaniu problemów międzynarodowych. Włochy akceptują wpływy tych państw w Afryce i na Bliskim Wschodzie, uznając nawet, że mogą być one pomocne w osiągnięciu stabilizacji politycznej i zwalczaniu terroryzmu na tych obszarach. Ponadto Rosja pozostaje głównym dostawcą gazu do Włoch, a Chiny ważnym krajowym inwestorem. Obydwa państwa są też traktowane jako perspektywiczne rynki zbytu dla włoskiego eksportu, dlatego w „Białej Księdze” nie zostały ani razu wymienione jako zagrożenie dla światowego bezpieczeństwa. Z tego też powodu Włochy są jednym z głównych przeciwników utrzymywania sankcji przeciwko Rosji za nielegalną aneksję Krymu. Jednak ze względu na znaczenie relacji euro-atlantyckich nie zdecydowały się dotychczas na zawetowanie ich, a włoscy żołnierze dalej aktywnie uczestniczą w misjach NATO na terenie Łotwy (Baltic Guardian – 200 żołnierzy)[9] i Estonii (Baltic Eagle – 140 żołnierzy)[10].

Uwarunkowania ekonomiczne sił zbrojnych

Permanentny kryzys ekonomiczny, w którym znajdują się Włochy utrudnia im finansowanie sił zbrojnych w wymiarze wymaganym przez NATO (2 proc. PKB). W latach 2009, 2012-2014 oraz 2020 r. kraj odnotował ujemne PKB, a w latach 2010-2011 oraz 2015-2019, wzrost gospodarczy wynosił mniej niż 2 proc. PKB[11]. Choć nominalne wydatki budżetowe na cele wojskowe w latach 2008-2020 wzrosły z 23 mld do 26 mld euro, w stosunku do PKB oznacza to spadek z 1,35 proc. do 1,26 proc. Kraj spełnia natomiast warunek przeznaczania ponad 20 proc. budżetu obronnego na inwestycje. W 2020 r. wskaźnik te wyniósł 24 proc[12].

Od 2012 r. włoska armia przechodzi proces reform mających na celu jej profesjonalizację i optymalizację kosztów. Liczba żołnierzy w służbie czynnej uległa redukcji ze 190 tys. do 150 tysięcy. Głównym założeniem tej redukcji było odmłodzenie armii i zmniejszenie kosztów osobowych jej utrzymania. Pomimo tego wydatki na te cele pochłaniają 75 proc. budżetu włoskich sił zbrojnych. Koszty te mają jednak w przyszłości ulec dalszej redukcji, ponieważ zakłada się, że służba wojskowa ma przestać być dożywotnią karierą i nowych żołnierzy będzie rekrutowało się w ramach kontraktów na czas oznaczony[13].

Koszty uwolnione w wyniku zmiany podejścia do zatrudniania w wojsku mają zostać przeznaczone na dalszą modernizację armii. W ciągu najbliższej dekady włoska armia planuje przeprowadzić zakupy uzbrojenia na łączną sumę ok. 5 mld euro. Zakupione mają być m.in.: 2 satelity kosmiczne, system obrony powietrznej krótkiego i średniego zasięgu, wielozadaniowe pojazdy taktyczne do operacji specjalnych, wielozadaniowa platforma lotnicza oparta na samolocie komunikacyjnym Gulfstream G-550, 650 lekkich wielozadaniowych pojazdów taktycznych, samoloty transportowe, amunicję oraz radary do nadzoru przestrzeni powietrznej.

Polityka obronna Włoch ma w większym stopniu służyć też wsparciu rodzimego przemysłu zbrojeniowego. Włochy są jednym z 10 największych producentów broni na świecie. Ich głównymi klientami są Zjednoczone Emiraty Arabskie, Turcja, Algieria, Izrael, Singapur, Maroko, Tajwan, Polska i Norwegia[14]. Czołowe włoskie firmy branży zbrojeniowej to Leonardo (aeronautyka, technologie kosmiczne, systemy obronne, radary, zaawansowana elektronika wojskowa), Fincantieri (okręty), Avio (napędy do samolotów), Iveco DV (pojazdy wielofunkcyjne) i Berretta (broń ręczna).

Potencjał militarny

Według klasyfikacji portalu internetowego Global Firepower, Włochy zajmują 12 miejsce na świecie pod względem siły armii[15]. Oprócz wspomnianych 150 tys. żołnierzy w służbie czynnej, Włochy dysponują również oddziałami paramilitarnymi karabinierów i gwardii finansowej liczących łącznie 176 tys. osób. Siły powietrzne wyposażone są w 92 myśliwce, 94 samoloty uderzeniowe, 39 samolotów transportowych, 188 samolotów szkoleniowych, 27 samolotów do misji specjalnych, 10 tankowców, 410 helikopterów wielozadaniowych i 59 śmigłowców bojowych. Wojska lądowe dysponują 200 czołgami, 8500 pojazdami opancerzonymi, 54 samobieżnymi działami artyleryjskimi, 108 holowanymi działami artyleryjskimi i 21 kołowymi wyrzutniami rakiet. Marynarka wojenna posiada 2 lekkie lotniskowce, 4 niszczyciele, 12 fregat, 8 okrętów podwodnych, 16 okrętów patrolowych i 10 okrętów minujących[16]. Na terenie całego kraju znajduje się 14 portów, 129 lotnisk, 488 tys. km linii drogowych oraz 20 tys. linii kolejowych.

Jednocześnie armię w najbliższych latach czeka szereg wyzwań modernizacyjnych. Wojska lądowe mają w latach 2020-2025 przejść proces digitalizacji o łącznej wartości 914 mln euro. Marynarkę wojenną czeka zakup nowych okrętów podwodnych, ukończenie budowy okrętów patrolowych, rozwój i nabywanie nowej amunicji dalekiego zasięgu, odnowienie zdolności hydrograficznych, ZOP i przeciwdziałania minom morskim, a także uzupełnienie zapasów broni. Siły powietrzne muszą dokonać poprawy koordynacji działań z flotą powietrzną innych państw NATO. Natomiast karabinierzy są zobligowani do przeprowadzenia szkoleń dla policji, dzięki którym ma ich ona skutecznie odciążyć w sprawach przeciwdziałania pospolitej przestępczości[17].

Podsumowanie i wnioski

1. Włochy wykorzystują swoje zaangażowanie w międzynarodowych misjach wojskowych ONZ, NATO oraz UE do realizacji swoich interesów narodowych. Mają one zapewnić bezpieczeństwo włoskiego handlu i inwestycji oraz ograniczyć ryzyko nieuregulowanej migracji i eksportu zagrożeń terrorystycznych na Półwysep Apeniński.

2. Rosja i Chiny nie są traktowane przez Włochy jako zagrożenie dla bezpieczeństwa międzynarodowego. Włoskim władzom bez względu na orientację polityczną zależy na dialogu i bliskiej współpracy UE z tymi państwami, zwłaszcza z Rosją. Z tego powodu zapisy Kompasu Strategicznego UE przedstawiające Rosję jako kraj będący źródłem destabilizacji sąsiedztwa UE, ale nie stanowiący bezpośredniego zagrożenia dla Unii i mający z nią wiele wspólnych interesów oddają włoski punkt widzenia. Włochy są gotowe opowiedzieć się za stanowczą polityką wobec Rosji wyłącznie wtedy, gdy zostaną do tego zmuszone przez większość państw członkowskich. Z punktu widzenia interesów Polski bardzo ważne jest, aby w kraju tym rządziły siły proeuropejskie, a nie eurosceptyczne. Będzie to bowiem gwarantem ograniczenia współpracy na linii Rzym-Moskwa.

3. Wobec obaw przed wycofaniem się USA z Europy na rzecz zaangażowania w rejonie Azji i Pacyfiku, Włochy wydają się być bardziej przekonane do konieczności integracji europejskiej w dziedzinie obronności. Jej przebieg budzi jednak w tym kraju obawy – Włochy nie chcą by postępował on zbyt szybko i osłabiając w sposób nieintencjonalny więzi euro-atlantyckie.

4. Włosko-francuska rywalizacja w północnej Afryce (zwłaszcza w Libii) podważa wiarygodność integracji europejskiej zarówno w dziedzinie obronności jak i polityki zagranicznej oraz gospodarki. Komisja Europejska powinna podjąć działania wymuszające na obydwu państwach współpracę w tym regionie.

5. Pomimo silnego zaangażowania w misje wojskowe NATO oraz deklaracji poparcia dla więzi euro-atlantyckich, Włochy nie przeznaczają wymaganych 2 proc. PKB na obronność. Wynika to z wysokiego poziomu zadłużenia państwa i długotrwałego niskiego wzrostu gospodarczego. Stworzenie przez UE rozwiązań służących redukcji włoskiego długu i pobudzeniu wzrostu gospodarczego wpłynęłoby korzystnie na sytuację finansową sił zbrojnych Włoch, co przekłada się na bezpieczeństwo południowej flanki NATO. Podejście Włoch do więzi euro-atlantyckich jest zbieżne z polskim i w tym zakresie państwa powinny być partnerami na arenie UE. Wynika to wprost z położenia geograficznego Polski i Włoch oraz związanych z tym zagrożeń regionalnych. Kryzys na granicy polsko-białoruskiej, jako połączenie zagrożenia nieuregulowanej, „zweaponizowanej” migracji oraz hybrydowych działań zbrojnych Rosji stwarza szansę na zbliżenie stanowisk obydwu państw.

6. W interesie Polski jest przekonanie włoskiego rządu, aby przyporządkował reagowanie na agresywne działania ze strony Rosji do kategorii 2. zadań sił zbrojnych (obrona obszaru euro-atlantyckiego i euro-śródziemnomorskiego), a nie do kategorii 3. (udział w zapewnieniu pokoju i rozwoju bezpieczeństwa międzynarodowego), czy jak obecnie do kategorii 4. (udział w specyficznych misjach międzynarodowych odpowiadających na bieżące wyzwania). W tym kontekście warto przypominać Włochom m.in., że Rosja wspierała przeciwną niż one stronę wojny domowej w Libii oraz, że stanowi dla Włoch konkurencję w walce o rynki państw Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu. Ważnym argumentem w tym kontekście może być też potencjalna współpraca przemysłowa z Polską, gdyż włoski przemysł obronny zainteresowany jest wsparciem modernizacji technicznej polskich sił zbrojnych (m.in. w obszarze helikopterów bojowych i transportowych, czołgów podstawowych, programów morskich).

7. W interesie Polski jest wspieranie rządu Mario Draghiego i innych, przyszłych proeuropejskich rządów we Włoszech. Sprzeczna z interesami RP jest natomiast współpraca z włoskimi partiami eurosceptycznymi, ponieważ członkostwo Włoch w UE i strefie euro są, obok członkostwa w NATO, najsilniejszymi argumentami zniechęcającymi ten kraj do sprzeciwu wobec sankcji przeciwko Rosji.

Autor: Maciej Pawłowski– autor zewnętrzny

 

[1] Marcin Terlikowski, „Założenia Kompasu Strategicznego UE,” Komentarz PISM, 17.11.2021 https://pism.pl/publikacje/zalozenia-kompasu-strategicznego-ue

[2] ”Il Ministro Guerini al NATO Industry Forum 2021, strona Ministerstwa Obrony Włoch,” 18.11.2021 https://www.difesa.it/Primo_Piano/Pagine/Ministro-Guerini-NATO-Industry-Forum.aspx

[3] Il Ministro Guerini incontra il Ministro della Difesa del Regno Unito Wallace,” strona Ministerstwa Obrony Włoch, 17.11.2011 https://www.difesa.it/Primo_Piano/Pagine/Il-Ministro-Guerini-incontra-il-Segretario-di-Stato-alla-Difesa-del-Regno-Unito-Wallace.aspx

[4] The White paper for international security and defense, Ministerstwo Obrony Włoch, lipiec 2015 https://www.difesa.it/Primo_Piano/Documents/2015/07_Luglio/White%20book.pdf

[5] ”20 anni fa l’istituzione di un Comando che sempre di più ha affinato le proprie capacità operative,” Report Difesa, 17.11.2021 NRDC-ITA: 20 anni fa l’istituzione di un Comando che sempre di più ha affinato le proprie capacità operative

[6] Natural gas in Italy, ENI, brak danych o dacie aktualizacji, dostęp: 07.12.2021 http://www.eniscuola.net/en/argomento/natural-gas1/extraction-and-distribution1/natural-gas-in-italy/

[7] STUDI – Da Iraq e Libia il 31,4% dell’import di petrolio. Con +20 $/barile petrolio il PIL cala di 7,1 miliardi € (-0,4 punti), Confartigianato imprese, aktualizacja: 07.01.2020, https://www.confartigianato.it/2020/01/studi-da-iraq-e-libia-il-314-dellimport-di-petrolio-con-20-barile-petrolio-il-pil-cala-di-71-miliardi-e-04-punti/

[8] „Udział włoskich żołnierzy w misjach NATO, UE i ONZ na świecie,” dane ministerstwa obrony Włoch https://www.difesa.it/OperazioniMilitari/Pagine/OperazioniMilitari.aspx

[9] Ibidem

[10] „Operazione Baltic Eagle II, gli F-35 italiani in Estonia,” Aska News, 06.03.2021, https://www.askanews.it/esteri/2021/05/06/operazione-baltic-eagle-ii-gli-f-35-italiani-in-estonia-pn_20210506_00258/

[11] Gdp growth (annual %) Italy 1961-2020, Bank Światowy, dostęp: 25.11.2021 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG?locations=IT

[12] DOCUMENTO PROGRAMMATICO PLURIENNALE DELLA DIFESA PER IL TRIENNIO 2020-2022, Ministerstwo Obrony Włoch, 2020 r. , https://www.difesa.it/Content/Documents/DPP/DPP%202020-2022.pdf

[13] Ibidem

[14] Francesco D’Ugo, “L’Italia nella top 10 mondiale dei produttori di armi,” Documentazzione.info, 26.03.2018, https://www.documentazione.info/litalia-nella-top-10-mondiale-dei-produttori-di-armi

[15] 2021 Italy Military Power” globalfirepower 2020, aktualizacja 24.02.2021 https://www.globalfirepower.com/country-military-strength-detail.php?country_id=italy

[16] Ibidem

[17] DOCUMENTO PROGRAMMATICO PLURIENNALE DELLA DIFESA PER IL TRIENNIO 2020-2022, Ministerstwo Obrony Włoch, 2020 r. , https://www.difesa.it/Content/Documents/DPP/DPP%202020-2022.pdf