Autor: Karolina Pawlik & Mateusz Gibała

Energetyka jądrowa od dawna stanowiła filar szwedzkiego miksu energetycznego, choć jej znaczenie stopniowo malało wskutek zmiennych i często sprzecznych polityk. W ostatnich latach debata wokół energetyki jądrowej nasiliła się, gdy szwedzki rząd kierowany przez koalicję Tidöpartierna, podjął zdecydowaną decyzję o odejściu od wcześniejszej polityki wygaszania energetyki jądrowej. Niniejsza analiza przedstawia ewolucję szwedzkiej polityki w zakresie atomu w ujęciu historycznym, politycznym, naukowym i gospodarczym, uwzględniając różnorodne stanowiska partii politycznych i szersze konsekwencje dla krajowej polityki energetycznej.

Kontekst historyczny i zmiana polityki

Debata nad energią jądrową w Szwecji ma głębokie korzenie, sięgające kryzysu naftowego lat 70., który stał się impulsem do szeroko zakrojonych inwestycji w technologię jądrową. Przeprowadzone w 1980 r. referendum unaoczniło jednak głębokie podziały społeczne dotyczące przyszłości energetyki jądrowej, co w długiej perspektywie ugruntowało kierunek polityki stopniowego wycofywania się z tego źródła energii. W 2010 r. szwedzki parlament (Riksdag), w geście kompromisu odzwierciedlającego złożoną dynamikę polityczną i społeczną wokół polityki energetycznej, zdecydował się uchylić częściowy zakaz budowy nowych reaktorów – jednak wyłącznie pod warunkiem, że będą one zastępować istniejące jednostki, a nie stanowić ich zwiększenia.[i]

Sytuacja zmieniła się znacząco po wyborach parlamentarnych w 2022 r., kiedy Moderaci (w Polsce Moderaterna tłumaczone jest również jako Partia Umiarkowana – M), Chrześcijańscy Demokraci (KD) i Liberałowie (L) utworzyli rząd Tidöpartierna, wspierany przez Szwedzkich Demokratów (SD). Partie te zapowiadały w kampanii wyborczej silne poparcie dla rozwoju energetyki jądrowej. W przeciwieństwie do ww. partii,  Socjaldemokraci (S) – tradycyjnie dominująca siła polityczna – od lat prezentowała ambiwalentne stanowisko wobec energetyki jądrowej.[ii] Współtworząc rząd z Partią Zielonych (MP), która stanowczo sprzeciwia się energetyce jądrowej z powodów środowiskowych, socjaldemokraci zgodzili się na stopniowe wycofywanie reaktorów. W 2015 roku rząd Löfvena I (koalicja S i MP) zdecydował się także na podwyższenie podatków od energii jądrowej, co przyspieszyło zamknięcie reaktorów Ringhals 1 i 2.

Pomimo zmienności stanowisk kolejnych rządów wobec energetyki jądrowej, w ostatnim kwartale 2023 r. rząd koalicyjny Tidöpartierna podjął dwie przełomowe decyzje, które sygnalizują zasadniczy zwrot w dotychczasowej polityce energetycznej państwa. Po pierwsze, uchylono obowiązujący od lat zakaz budowy nowych elektrowni jądrowych, nowelizując zarówno Kodeks ochrony środowiska (miljöbalken), jak i Ustawę o działalności jądrowej (lagen om kärnteknisk verksamhet). [iii] Po drugie, w listopadzie 2023 roku przedstawiono mapę drogową (färdplan) przywracającą atom do szwedzkiego miksu energetycznego – celem jest budowa elektrowni jądrowej o mocy 2500 MW do 2035 roku. Do 2045 roku planowanych jest dziesięć dużych reaktorów, choć ich liczba i rodzaj zależeć będą od wielu czynników, takich jak zapotrzebowanie na energię, tempo rozwoju sieci energetycznej oraz postęp technologiczny.[iv]

Na początku 2025 roku energetyka jądrowa nadal odgrywa kluczową rolę w systemie energetycznym Szwecji, odpowiadając za około 30% produkcji energii elektrycznej. [v]Obecnie w eksploatacji znajduje się sześć reaktorów zlokalizowanych w trzech elektrowniach: Forsmark, Oskarshamn i Ringhals.

Przeglądy strategiczne i kroki instytucjonalne

W celu ugruntowania nowego kierunku polityki energetycznej w obowiązującym porządku prawnym, rząd zainicjował kompleksowe analizy przepisów, mające na celu dostosowanie kluczowych mechanizmów regulacyjnych pod planowane inwestycje:

• nowy proces oceny oddziaływania na środowisko i wydawania pozwoleń (opublikowany w styczniu 2025),[vi]
• kompleksowy przegląd zarządzania odpadami jądrowymi (planowany na koniec 2025),
• analizę przygotowania inwestycji pod elektrownie jądrową (planowany na 2026).

Czynniki wpływające na zmianę polityki rządu

Rządowe poparcie dla atomu wynika z kilku kluczowych przesłanek. Po pierwsze, według oficjalnych prognoz, zapotrzebowanie na energię elektryczną w Szwecji ma się podwoić do 2045 roku.[vii] Po drugie, dynamiczny wzrost cen energii w ostatnich latach stanowi istotne zagrożenie dla konkurencyjności szwedzkiej gospodarki. W związku z tym zapewnienie stabilnych i przewidywalnych dostaw energii stało się priorytetem dla rządu. Po trzecie, międzynarodowa pozycja Szwecji jako jednego z liderów działań na rzecz klimatu generuje dodatkową presję polityczną na wdrażanie ambitnych rozwiązań transformacyjnych. Powszechna elektryfikacja przemysłu oraz sektora transportowego stanowi kluczowy element strategii osiągnięcia neutralności klimatycznej. Rząd przesunął narodowy cel osiągnięcia gospodarki wolnej od paliw kopalnych z 2045 na 2040 rok, co dodatkowo pokazuje jego ambicje.[viii]

Pomimo zdecydowanego kursu obranego przez rząd w zakresie reaktywacji polityki jądrowej, wśród szwedzkiego środowiska naukowego i eksperckiego narasta sceptycyzm wobec tej strategii, szczególnie w kontekście jej długoterminowych kosztów i efektywności systemowej.

Głos naukowców i ekspertów

Rosnąca liczba szwedzkich naukowców i ekspertów kwestionuje sensowność energetyki jądrowej jako optymalnego rozwiązania. W swoim badaniu Lisa Göransson i Filip Johnson przeprowadzili analizę trzech scenariuszy zaspokojenia rosnącego zapotrzebowania na energię elektryczną, z których jedynie jeden przewidywał utrzymanie mocy energetyki jądrowej na poziomie odpowiadającym roku 2015, tj. około 9000 MW.[ix] Pozostałe dwa opierały się na inwestycjach w magazynowanie energii, biogaz, wodór i import energii (tzw. „scenariusz optymalnych kosztów”) lub rozbudowie morskiej energetyki wiatrowej do 22 000 MW.[x] Autorzy stwierdzają:

„Zaspokojenie popytu na energię w systemie opartym na dużym udziale źródeł odnawialnych zależnych od pogody jest całkowicie możliwe. We wszystkich analizowanych scenariuszach wykazaliśmy, że odpowiednia kombinacja rozwiązań zapewnia efektywne kosztowo bilansowanie systemu.”[xi]

Z kolei badania Henrika Ny i Martina Prieto Beaulieu sugerują, że nawet przy podwojonym popycie na energię elektryczną możliwe jest zrównoważenie systemu bez wielkoskalowej energetyki jądrowej – dzięki znaczącym inwestycjom w efektywność energetyczną i odnawialne źródła.[xii] Ich analiza pięciu scenariuszy uwzględniała koszty cyklu życia (LCOE). Wnioski płynące z ich badań są jednoznaczne: scenariusz rozbudowy energetyki jądrowej, preferowany przez rząd, generowałby koszty wyższe o około 470 miliardów koron (około 185 mld PLN) w porównaniu z wariantem skoncentrowanym na odnawialnych źródłach energii i poprawie efektywności energetycznej.[xiii] Jednocześnie ten drugi wariant cechowałby się większą wykonalnością i znacznie krótszym czasem realizacji.

Niektórzy eksperci opowiadają się za polityką rządu, argumentując, że krytyczne analizy koncentrują się wyłącznie na aspekcie systemu elektroenergetycznego, pomijając całościowy kontekst systemu energetycznego.[xiv] Zwolennicy rozbudowy energetyki jądrowej podkreślają, że jej udział zapewnia stabilność dostaw i większą przewidywalność cen, które są niezbędne aby  skutecznie dekarbonizować gospodarkę.[xv]

Działania rządu wobec narastających przeciwności

Pomimo argumentów naukowych, rząd w dużej mierze pominął krytykę ekspertów. W obliczu zbliżających się wyborów parlamentarnych w 2026 roku — a także przewagi opozycji w sondażach na poziomie 6–8 punktów procentowych — rząd wydaje się zdeterminowany, by przyspieszyć realizację planów rozbudowy energetyki jądrowej. Zarówno premier Ulf Kristersson, jak i wicepremier Ebba Busch publicznie zadeklarowali, że budowa pierwszej od 40 lat nowej elektrowni jądrowej w Szwecji rozpocznie się jeszcze za kadencji obecnego rządu.[xvi]

Jednak przyspieszony harmonogram napotyka na poważny opór ze strony organów regulacyjnych oraz innych interesariuszy. Spółka Vattenfall, operator istniejących elektrowni jądrowych, wzbrania się przed podaniem konkretnych terminów. Jeszcze wyraźniejsze stanowisko zajęła Szwedzka Agencja ds. Bezpieczeństwa Radiacyjnego (Strålsäkerhetsmyndigheten), która ostrzegła, że proces wydawania różnego rodzaju zezwoleń i pozwileń — kluczowy z punktu widzeni bezpieczeństwa całego projektu — zajmuje od dwóch do trzech lat i nie może zostać skrócony.[xvii] Dodatkowo, dyrektor agencji Michael Knochenhauer zwrócił uwagę na poważne braki kadrowe, których nie uda się zażegnać wcześniej niż w przyszłym roku.

Kwestia finansowania budowy nowych reaktorów budzi równie dużo kontrowersji. W 2024 roku rząd ogłosił, że inwestycje będą finansowane z kredytu państwowego, a operatorzy elektrowni otrzymają gwarancje cen energii na 40 lat (kontrakt różnicowy) . W maju 2025 roku Riksdag (szwedzki parlament) przyjął ustawę, która przewiduje udzielanie przez państwo pożyczek firmom budowlanym oraz operatorom elektrowni jądrowych. Nowe prawo wejdzie w życie w sierpniu 2025 roku. Szacowany koszt budowy czterech nowych reaktorów wynosi 400 miliardów koron szwedzkich (ok. 157 mld PLN lub 37 mld EUR). Opozycja skrytykowała ten model jako przykład postawy „uciec z restauracji bez płacenia” (trudne do bezpośredniego przetłumaczenia szwedzkie wyrażenie ‘springnota’), a krytykę tę podzieliło również wielu ekspertów.[xviii]

Istnieją dwa prawdopodobne powody, dla których rząd zdecydował się przyspieszyć realizację harmonogramu. Pierwszy z nich ma charakter pragmatyczny: środowiska biznesowe podkreślają, że wysokie ceny energii oraz niestabilność jej dostaw stanowią poważne wyzwanie dla konkurencyjności szwedzkiej gospodarki. Dodatkowo środowiska biznesowe wywierają presję na rząd, aby wcielił w życie swoją politykę rozwoju energetyki jądrowej, zapowiadaną już w kampanii wyborczej w 2022 roku. Drugi powód jest natury politycznej: w obliczu rosnącego poparcia dla opozycji w sondażach oraz różnic programowych wewnątrz jej ugrupowań (obejmujących Socjaldemokratów, Partię Lewicy, Zielonych i Partię Centrum), koalicja Tidöpartierna dąży do utrwalenia obecnej polityki rozwoju energetyki jądrowej jeszcze przed wyborami w 2026 roku. Działania te mają na celu instytucjonalne umocowanie obecnej polityki energetyki jądrowej w taki sposób, aby jej realizacja była kontynuowana niezależnie od przyszłych, powyborczych zmian układu sił politycznych.

 

Perspektywy politycznego konsensusu

Szwedzka kultura polityczna charakteryzuje się głęboko zakorzenioną skłonnością do poszukiwania kompromisów i budowania ponadpartyjnego konsensusu, nawet w przypadku trudnych czy skomplikowanych zagadnień. System polityczny oparty jest na monarchii konstytucyjnej, parlamentaryzmie mniejszościowym i długiej tradycji kompromisów między partiami. Pragmatyzm i gotowość do współpracy pozwalają wypracowywać wspólne rozwiązania nawet w kontrowersyjnych kwestiach, takich jak energetyka jądrowa. Co więcej, szwedzka polityka charakteryzuje się stabilnością i stopniowymi reformami, które zwykle odzwierciedlają szersze realia społeczne i gospodarcze.

Stanowiska partii politycznych

Najważniejsze partie polityczne w Szwecji prezentują szerokie spektrum poglądów na temat energii jądrowej, kształtowanych przez zmieniające się potrzeby energetyczne i cele klimatyczne:

• Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza (S)[xix]: Historycznie partia ta prezentowała ambiwalentną postawę wobec atomu. W rządzie z Partią Zielonych (MP), która stanowczo sprzeciwia się energii jądrowej, S opowiadała się za stopniowym wygaszaniem reaktorów na rzecz odnawialnych źródeł. W 2015 roku rząd kierowany przez S podniósł podatki dla energetyki jądrowej, co przyspieszyło zamknięcie Ringhals 1 i 2.
• Partia Umiarkowana (M)[xx], Chrześcijańscy Demokraci (KD)[xxi] i Liberałowie (L)[xxii]: Zdecydowani zwolennicy utrzymania i rozbudowy energetyki jądrowej. Postrzegają ją jako stabilne, niskoemisyjne źródło energii, kluczowe dla konkurencyjności gospodarki i realizacji celów klimatycznych. Zwycięstwo wyborcze w 2022 roku umożliwiło im odwrócenie wcześniejszej polityki wycofywania się z atomu.
• Szwedzcy Demokraci (SD): Szwedzcy Demokraci wspierająca obecny rząd, również popierają rozwój energetyki jądrowej, wskazując na dotychczas wysokie ceny energii i potrzebę niezawodnej produkcji krajowej.[xxiii]
• Partia Centrum (C): Tradycyjnie związana z obszarami wiejskimi i odnawialnymi źródłami energii, w ostatnich latach wykazuje większą otwartość na atom, szczególnie w kontekście celów neutralności klimatycznej, ale jest przeciwna dotowaniu energetyki atomowej. [xxiv]
• Partia Lewicy (V)[xxv] i Partia Zielonych (MP)[xxvi]: Obie partie pozostają zdecydowanymi przeciwnikami energii jądrowej i opowiadają się za inwestycjami w OZE, zwłaszcza energetykę wiatrową i słoneczną, jako podstawę osiągnięcia celów klimatycznych.

Warto podkreślić tradycję międzypartyjnych porozumień energetycznych: w 2010 roku kompromis umożliwił budowę nowych reaktorów w istniejących lokalizacjach. Mimo że porozumienie z 2019 roku się rozpadło (ponieważ M i KD naciskali na większy udział atomu kosztem OZE), pragmatyzm systemu politycznego wciąż daje nadzieję na przyszły konsensus. Ponadto, silne instytucje – jak Szwedzka Agencja Energetyczna (Energimyndigheten) – zwiększają prawdopodobieństwo osiągnięcia porozumienia. Technokratyczne agencje często odgrywają apolityczną rolę w kształtowaniu polityki, promując decyzje oparte na dowodach.

Konsekwencje dla Europy i Polski

Na poziomie europejskim szwedzka ekspansja energetyki jądrowej ma również istotne znaczenie geopolityczne. Wiosną 2025 roku o udział w szwedzkim programie ubiegają się trzy główne podmioty technologiczne: francuska EDF, amerykańska Westinghouse oraz południowokoreańska KHNP. Westinghouse, będący już dostawcą technologii w elektrowni Ringhals, reprezentuje partnera transatlantyckiego, podczas gdy EDF bazuje na swoim europejskim doświadczeniu i silnej pozycji na kontynencie. Rywalizacja ta podkreśla próbę zachowania równowagi Szwecji między europejską autonomią strategiczną a więzami bezpieczeństwa z USA.

Debata na temat energetyki jądrowej w Szwecji wykracza daleko poza jej granice, oferując cenne lekcje dla innych krajów europejskich zmagających się z podobnymi dylematami. Metodyczne podejście Szwecji — polegające na tworzeniu jasnych planów działania i przeprowadzaniu wszechstronnych analiz — kontrastuje do pewnego stopnia z tym, jak Polska realizuje swoją politykę jądrową. Jednak w szwedzkiej debacie dotyczącej energetyki jądrowej dostrzegalny jest brak otwartości ze strony rządu na wsłuchanie się w krytyczne opinii, zwłaszcza tych wyrażanych przez środowiska naukowe.

Wnioski końcowe

Na początku 2025 roku szwedzki rząd pozostaje zdecydowany kontynuować cywilny program energetyki jądrowej, pomimo krytyki środowisk naukowych oraz sprzeciwu opozycji. Minęły już dwa lata od ogłoszenia strategicznej mapy drogowej, a rząd podjął konkretne kroki — znowelizowano niezbędne ustawy ,  zabezpieczono mechanizmy finansowania oraz nawiązano współpracę z dostawcami technologii. Debata przebiega dynamicznie i opiera się na merytorycznych argumentach, co pozwala zarówno zwolennikom, jak i przeciwnikom przedstawiać swoje wizje i stanowiska.

Jednakże szwedzka kultura polityczna, oparta na pragmatyzmie i dążeniu do kompromisu, sugeruje, że ostateczne rozwiązanie – równoważące energetykę jądrową z inwestycjami w OZE i efektywność energetyczną – jest ostatecznie bardzo prawdopodobne. Przykład Szwecji przypomina fundamentalną prawdę dla wszystkich demokracji mierzących się z transformacją energetyczną XXI wieku: osiągnięcie neutralności klimatycznej, bezpieczeństwa energetycznego i konkurencyjności gospodarczej wymaga nie tylko innowacji technologicznych, ale także dojrzałości politycznej, przejrzystości i odwagi do prowadzenia otwartego dialogu.

 

[i] Sveriges Radio,  «Riksdagen fattar historiskt beslut om kärnkraften»  https://www.sverigesradio.se/artikel/3790548 (dostęp 23.05.2025)

[ii] M. Valestrand,   « Den socialdemokratiska kärnkraftens dubbla liv» https://www.energi.se/artiklar/2022/juni-2022/den-socialdemokratiska-karnkraftens-dubbla-liv/  (dostęp 23.05.2025)

[iii] Regeringen, «Regeringens proposition2023/24:19 Ny kärnkraft i Sverige – ett första steg» https://www.regeringen.se/contentassets/9e9319a8ecfd4939bedcd50dfb0bc00d/ny-karnkraft-i-sverige–ett-forsta-steg-prop-20232419.pdf    (dostęp 23.05.2025)

[iv] Regeringen, «Regeringen lanserer en färdplan för ny kärnkraft i Sverige» https://www.regeringen.se/pressmeddelanden/2023/11/regeringen-lanserar-en-fardplan-for-ny-karnkraft-i-sverige/ (dostęp 23.05.2025)

Regerigen, «Ett första steg mot ny kärnkraft i Sverige för första gåang på 40 år» https://www.regeringen.se/pressmeddelanden/2023/09/ett-forsta-steg-mot-ny-karnkraft-i-sverige–for-forsta-gangen-pa-40-ar/  (dostęp 23.05.2025)

[v] Regerigen, «Fragor och svar om kärnkraft» https://www.regeringen.se/regeringens-politik/energi/fragor-och-svar-om-karnkraft/ (accessed 23.05.2025)

[vi] Regeringen, En ny samordnad miljöbedömnings- och tillståndsprövningsprocess, Stockholm (2024), s.44-45

[vii] Op cit. Regeringen, «Regeringen lanserer en färdplan för ny kärnkraft i Sverige»

[viii] Regeringen, «Färdplan för ny kärnkraft i Sverige» https://www.regeringen.se/globalassets/regeringen/dokument/klimat–och-naringslivsdepartementet/ppt/231116-presentationsbilder-fardplan-for-ny-karnkraft-i-sverige.pdf (dostęp 26.05.2025)

[ix] L. Göransson, F. Johnson,  Ett framtida elsystem med och utan kärnkraft – vad är skillnaden? Göteborg (2023)

[x] Ibid., s. 11

[xi] Ibid., bez numeru strony

[xii] H. Ny, M. Prieto Beaulieu, «Ny kärnkraft eller effektiviseringoch ny förnybar energi för ettkostnadseffektivt svenskt elsystem?»  Blekinge Institute of Technology Research Report nr 2023:03,  (2023), s. 1-32

[xiii] Ibid. s. 24

[xiv] H. Stenegren, J. Broman, «Därför tänker regeringen rätt om kärnkraften» https://timbro.se/smedjan/darfor-tanker-regeringen-ratt-om-karnkraften/ (dostęp 26.05.2025)

[xv] Ibid. H. Stenegren, J. Broman, «Därför tänker regeringen rätt om kärnkraften»

[xvi] T. Ekelund,  «Kristersson: Börjar bygga ny kärnkraft före valet» https://omni.se/kristersson-borjar-bygga-ny-karnkraft-fore-valet-2026/a/LMj5oR  (dostęp 29.05.2025)

[xvii] SVT, «Regeringens tindsplan för ny kärnkraft håller inte» https://www.svt.se/nyheter/inrikes/regeringens-tidsplan-for-ny-karnkraft-haller-inte  (dostęp 29.05.2025)

[xviii] SVT, Oppositionen kristis till kärnkraftförslag – springnota» https://www.svt.se/nyheter/inrikes/oppositionen-kritisk-till-karnkraftsforslag-springnota  (dostęp 29.05.2025)

[xix] Socialdemokraterna «Kärnkraft» https://www.socialdemokraterna.se/var-politik/a-till-o/karnkraft  (dostęp 29.05.2025)

[xx] Moderaterna, «Energi» https://moderaterna.se/var-politik/energi/  (dostęp 29.05.2025)

[xxi] Kristdemokraterna, «Energi» https://kristdemokraterna.se/var-politik/politik-a-till-o/energi  (dostęp 29.05.2025)

[xxii] Liberalerna, «Energi» https://www.liberalerna.se/politik/energi  (dostęp 29.05.2025)

[xxiii] Sveriges Demokraterna «Svensk Energi» https://www.sd.se/vad-vi-vill/svensk-energi/  (dostęp

[xxiv] Centerpartiet, «Kärnkraft», https://www.centerpartiet.se/var-politik/politik-a-o/energi/karnkraft   (dostęp 29.05.2025)

[xxv] Vänsterpartiet, «Energi» https://www.vansterpartiet.se/var-politik/politik-a-o/energi/  (dostęp 29.05.2025)

[xxvi] Mijlöpartiet, «Energi» https://www.mp.se/politik/energi/ (dostęp 29.05.2025)