Autor: Mikołaj Oettingen

Światowe trendy w energetyce jądrowej jednoznacznie wskazują na rozwój małych reaktorów modułowych typu SMR. Również w Polsce wiele podmiotów rozważa wdrożenie reaktorów SMR jako stabilnego źródła energii elektrycznej lub ciepła przemysłowego. Kwestią kluczową dla inwestorów jest określenie wiarygodności dostawcy technologii reaktorów SMR w celu minimalizacji ryzyka biznesowego.

Małe reaktory modułowe (Small Modular Reactor – SMR) to reaktory jądrowe o mocy poniżej 300 MW elektrycznych, produkowane seryjnie w postaci gotowych do instalacji modułów. Na rynku cywilnym reaktory SMR są w zaawansowanej fazie rozwoju technologicznego jednak nie zostały jeszcze wdrożone komercyjnie. Technologia ta znajduje się obecnie na przed komercyjnym etapie rozwoju, a jej przemysłowe wdrożenie przewidywane jest w Polsce w latach trzydziestych XXI wieku

Trend w rozwoju reaktorów SMR powoduje pojawienie się wielu potencjalnych dostawców tej technologii. Są to najczęściej firmy dobrze znane w branży jądrowej i posiadające duże doświadczenie technologiczne i biznesowe. Takie firmy rozwijają technologię reaktorów SMR bazując na swoim doświadczaniu projektowym i operacyjnym związanym z budową jak i eksploatacją innych typów reaktorów jądrowych, posiadających niektóre cechy SMR. Firmy takie są rzetelnymi dostawcami technologii, ponieważ posiadają własne know-how i zaplecze eksperckie a tym samym dużą wiarygodność. Motywacją rozwoju reaktorów SMR dla takich firm jest po prostu wzmożone zainteresowanie klientów tą technologią, a tym samym możliwość osiągniecia korzyści biznesowych.

Drugim rodzajem firm proponujących technologię SMR są firmy działające już w branży jądrowej, ale nie koniecznie w obszarze projektowania nowych reaktorów jądrowych. Są to najczęściej firmy prowadzące działalność związaną z przygotowaniem paliwa jądrowego, zagospodarowaniem zużytego paliwa jądrowego, badaniami naukowymi oraz analizami eksperckimi. Posiadają one świadomość złożoności rozwoju technologii jądrowej typu SMR, jednak samodzielnie rozpoczynają dopiero prace projektowe. Tym samym nie oferują one gotowego produktu, ale raczej zaangażowanie w rozwój innowacyjnej technologii reaktora SMR. Z punktu widzenia potencjalnego inwestora kooperacja z takimi firmami nie powinna budzić żadnych zastrzeżeń, pod warunkiem świadomości inwestora, że oferowana technologia jest we wstępnej fazie rozwoju i jej komercyjne wdrożenie jest znacznie oddalone w czasie. Współpraca inwestora z taką firma może prowadzić do rozwoju, a następnie pionierskiego wdrożenia innowacyjnej technologii a tym samym osiągniecia przewagi technologicznej nad konkurencją.

Na rynku pojawiają się również startupy, mało rozpoznawalne w branży jądrowej i oferujące bliżej nieokreślny typ reaktora SMR. W przypadku takich firm trudno określić czy oferowanym produktem jest technologia reaktora SMR pomysł na rozwój technologii czy może jeszcze coś innego. Współpraca z takimi firmami jest najbardziej ryzykowana, nie tylko dla inwestora, ale również dla całego programu energetyki jądrowej, szczególnie w krajach dopiero rozwijających kompetencje jądrowe, takich jak Polska.

Głównym zagrożeniem dla inwestora we współpracy z takimi firmami są straty finansowe i wizerunkowe związane z niepowodzeniem wdrożenia reaktorów SMR. Dodatkowo inwestorzy mało doświadczeni w branży jądrowej mogą odnosić mylne wrażenie, że oferowany produkt jest na końcowym etapie rozwoju i zostanie wdrożony niebawem. W tym przypadku zasoby inwestora są marnowane na prace nad projektem z iluzorycznymi szansami powodzenia.

Dużo poważniejsze są jednak zagrożenia dla całego programu energetyki jądrowej, niezależnie od wdrażanej technologii oraz podmiotu ją wdrażającego. W tym kontekście najważniejsze pytanie brzmi, w jakim celu małe, nieznane firmy próbują wejść na polski rynek jądrowy i podpisują umowy z potencjalnymi inwestorami, wiedząc, że same nie posiadają technologii SMR i nawet nie posiadają kompetencji do jej rozwoju? Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna. Każda umowa zawiązana pomiędzy startupami a potencjalnym odbiorcą produktu końcowego, uwiarygodnia taką firmę i zwiększa jej wartość rynkową, co pomaga w pozyskaniu funduszy na dalszy jej rozwój. Tym samym wydaje się, że głównym celem takich firm nie jest opracowanie innowacyjnej technologii reaktora SMR i zapewnienie jej klientowi końcowemu, a użycie pretekstu rozwoju technologii SMR do zwiększanie wartości firmy i z dużym prawdopodobieństwem jej późniejszej sprzedaży. W krytycznym przypadku intencje takich podmiotów mogą być dużo bardziej niebezpieczne. Firmy mogą być sterowane przez interesariuszy dążących do swoich celów ekonomicznych i politycznych poprzez szerzenie dezinformacji jądrowej. W skrajnym przypadku może to prowadzić do zmniejszenia poparcia społecznego dla energetyki jądrowej a tym samym do nacisków politycznych na ograniczenie programu jądrowego. Konsekwencją takiego działania może być ograniczenie energii jądrowej w przyszłym polskim miksie energetycznym, a tym samym spowolniona dekarbonizacja, uzależnienie się od zewnętrznych dostawców energii elektrycznej jak i paliw węglowodorowych.

Kwestia wiarygodności dostawcy technologii SMR jest szczególnie ważna w Polsce, gdzie nie ma wieloletniego doświadczenia w eksploatacji komercyjnych reaktorów jądrowych, a tym samym weryfikacja oferowanej technologii jest znacznie utrudniona. Trzeba z całą stanowczością zaznaczyć, że po stronie inwestora leży proces weryfikacji ewentualnego partnera biznesowego, która powinna się odbyć na poziomie technologicznym i prawno-ekonomicznym. Pierwsze dotyczy rzetelnego oszacowania na jakim poziomie rozwoju znajduje się oferowana technologia, czy jest to tylko pomysł na biznes, czy może dostawca posiada już pełną dokumentację projektową oferowanego reaktora? Tutaj należy również wziąć pod uwagę doświadczanie potencjalnego partnera w budowie i eksploatacji obiektów jądrowych. Podczas weryfikacji poziomu prawno-ekonomicznego inwestor powinien sprawdzić strukturę własnościową dostawcy jak i zidentyfikować osoby rzeczywiście kierujące firmą, co jest szczególnie ważne w przypadku firm nowych, mało znanych w branży jądrowej. Analiza ekonomiczna powinna jednoznacznie określać sytuację finansową firmy. Taka weryfikacja pozwoli na minimalizację ryzyka związanego z dopuszczaniem do polskiego rynku jądrowego podmiotów o wątpliwej reputacji.

Podsumowując, nie należy zapominać, że każdy obiekt jądrowy jest traktowany jako obiekt infrastruktury krytycznej, a tym samym wszystkie kwestie związane z jego cyklem życia powinny być poddane szczególnej weryfikacji w celu zapewnienia jego bezpiecznej i efektywnej pracy na rzecz społeczeństwa. Wielopoziomowa weryfikacja powinna obywać się cyklicznie wraz z rozwojem współpracy z wybranym dostawcą technologii jak i jego podwykonawcami.

Autor: dr inż. Mikołaj Oettingen, Research Fellow w Programie Gospodarka i Energetyka Fundacji im. Kazimierza Pułaskiego