Autor: Robert Czulda, Jakub Gajda

Bliskie nawiązanie relacji amerykańsko-irańskich przypada na lata czterdzieste XX wieku. W 1942 roku, podczas brytyjsko-sowieckiej okupacji Iranu, w kraju tym pojawili się pierwsi amerykańscy żołnierze. W późniejszej fazie szach Iranu Mohammad Reza Pahlawi zbliżył się politycznie I gospodarczo do Stanów Zjednoczonych, widząc w nich geostrategiczną przeciwwagę dla mocarstw dominujących od kilku stuleci w regionie Bliskiego i Środkowego Wschodu: spadkobiercy Rosji – Związku Sowieckiego i Wielkiej Brytanii. Po II wojnie światowej Iran stał się dla Amerykanów ważnym przyczółkiem na Bliskim Wschodzie, dającym możliwość regionalnego oddziaływania, szczególnie w subregionie Zatoki Perskiej. W 1953 roku obawiając się komunistycznego przewrotu amerykańskie służby obaliły demokratycznie wybranego premiera Mohammada Mosaddegha I przywróciły do pełni władzy szacha Iranu, który od tego momentu jeszcze bliżej związał się ze Stanami Zjednoczonymi. W opinii dużej części irańskiego społeczeństwa – szczególnie szyickiego kleru oraz tzw. bazaru1 – Pahlawi stał się amerykańską marionetką. Jednocześnie kraj powrócił do brutalnego autorytaryzmu. Amerykańska ingerencja w obalenie Mosaddegha zniszczyła dotychczas pozytywny lub co najmniej neutralny wizerunek Stanów Zjednoczonych w Iranie. Od tego momentu nawet umiarkowani Irańczycy nie ufają Zachodowi sądząc, że ani Wielka Brytania, ani Stany Zjednoczone nie dbają o pomyślność ich narodu, lecz jedynie o własne interesy.

Dzięki wsparciu i namowom Stanów Zjednoczonych pod koniec lat pięćdziesiątych Iran zainicjował cywilny program jądrowy. Wiązało się to z planem monarchy, aby przekształcić Iran w regionalne mocarstwo. Jednym z elementów tej strategii była budowa nowoczesnych sił zbrojnych. Ambitne plany Pahlawiego wpisywały się w strategię Stanów Zjednoczonych, które wyraziły chęć dostarczenia szachowi niemal każdych ilości uzbrojenia. Ówczesna koncepcja Waszyngtonu opierała się na „dwóch filarach,” czyli wspieraniu Iranu oraz Arabii Saudyjskiej. Osłabione przegraną wojną w Wietnamie Stany Zjednoczone dążyły do tego, aby Iran stał się gwarantem bezpieczeństwa w regionie, generatorem stabilizacji i forpocztą bloku antysowieckiego. Do 1978 r. w Iranie operowało nawet 50 tysięcy nie będących Irańczykami instruktorów i doradców wojskowych, głównie ze Stanów Zjednoczonych. Co znamienne w 1964 roku Stany Zjednoczone uzyskały pełen immunitet na terytorium Iranu – zarówno amerykańscy żołnierze jak i ich rodziny zostały wyłączone z odpowiedzialności prawnej przed irańskimi sądami. Jednocześnie w tym okresie doszło do pewnego napięcia na linii Waszyngton-Teheran, co wynikało z amerykańskiej krytyki wewnętrznej opartej na represjach polityki szacha oraz na poparciu przez Iran Egiptu w wojnie z Izraelem w 1973 roku. Jednocześnie szach postanowił wzmocnić swoją międzynarodową pozycję i zaczął dystansować się od Stanów Zjednoczonych. Pomimo tego strategiczne partnerstwo zostało utrzymane. Momentem zwrotnym stało się obalenie monarchy w styczniu 1979 roku i proklamowanie w tym samym roku Republiki Islamskiej, która dokonała daleko idącej reorientacji polityki wewnętrznej i zagranicznej Teheranu, w tym podejścia do Stanów Zjednoczonych. Jedną z pierwszych decyzji nowych władz była rezygnacja z wartego 7 mld dolarów zakupu uzbrojenia w Stanach Zjednoczonych oraz wstrzymanie dostaw ropy naftowej do Izraela. Iran wycofano również z Organizacji Paktu Centralnego (CENTO).